Trần Trung Đạo - Trong ba người, Gorbachev, Yeltsin và Sakharov, ai là nhà dân chủ?

Khá nhiều người Việt yêu dân chủ và cũng vì quá tha thiết với dân chủ nên ca ngợi Mikhail Gorbachev như là một nhà dân chủ vĩ đại, vị cứu tinh của nhân loại.

Gorbachev là một nhà chính trị khôn ngoan và có ít nhiều tính cơ hội trong người nhờ đó ông đã được Yuri Andropov, cựu Tổng Giám Đốc KGB, Tổng Bí Thư Cộng Sản (CS) Liên Xô sắt máu và người đàn áp cuộc nổi dậy của Hungary 1956, tin tưởng.

Tuy nhiên sau khi Yuri Andropov chết, trung ương đảng đã bầu Konstantin Chernenko.  Chỉ hơn một năm sau đó Konstantin Chernenko qua đời và Gorbachev được bộ chính trị bầu vào chức vụ Tổng Bí Thư.

Gorbachev đứng giữa hai ngọn sóng lớn, một bên bảo thủ và một bên cải cách. Ông chọn hướng cải cách. Đó là một trong những điểm son của ông.

Chọn lựa của Gorbachev đương nhiên đóng góp rất lớn vào tiến trình dẫn tới sự tan rã của Liên Xô, nhưng ông chưa bao giờ là nhà cách mạng dân chủ. Bản thân ông ta cũng không nghĩ mình là một nhà dân chủ theo quan điểm tam quyền lập pháp.

Trong cuộc bầu cử 542 đại biểu của Soviet Tối Cao vào tháng 3, 1989, để bảo vệ đảng, Gorbachev dành riêng một phần ba đại biểu cho đảng CS Liên Xô và các cơ quan trực thuộc đảng CS. Kết quả đảng CS chiếm 84 phần trăm số đại biểu được bầu. Gorbachev tái đắc cử Chủ tịch Soviet Tối Cao.

Nói tóm lại, Gorbachev đã làm tất cả những gì có thể làm được trong tình huống của thời điểm 1990 để cứu Liên Xô, để bảo vệ đảng CS Liên Xô, giữ sự thống nhất của 15 nước “cộng hòa xã hội chủ nghĩa”, kể cả việc dùng xe tăng để đàn áp các dân tộc nhỏ vùng Baltic và để tiếp tục vai trò lãnh đạo đảng và nhà nước CS Liên Xô.

Giống Putin sau này, chủ nghĩa dân tộc chế ngự trong tư tưởng Gorbachev. Do đó không ngạc nhiên khi Gorbachev ủng hộ các chính sách bành trướng và độc tài của Putin.Mặc dù khá thân thiện với các tổng thống Mỹ, Gorbachev chống Mỹ và mong Nga trở thành một nước mạnh dù phải chấp nhận các biện pháp độc tài kiểu Putin.

Quan hệ giữa Putin và Gorbachev trải qua nhiều cay đắng, nhưng khi được hỏi liệu ông có đặt niềm tin ở Putin để lãnh đạo Nga, Gorbachev trả lời dứt khoát “tin tưởng Putin”. 

Theo bản tin của Interfax phát đi ngày 29 tháng 6, 2005, “Cựu tổng thống Liên Xô Mikhail Gorbachev cho biết ông ủng hộ các chính sách mà Tổng thống Vladimir Putin đang theo đuổi. Tôi công khai ủng hộ Putin vì lý do đơn giản là giai đoạn đầu nhiệm kỳ tổng thống của ông ấy đã mang lại cho chúng ta sự ổn định và khả năng quản lý tốt hơn, và các quá trình tích cực đã được khởi động, rất nhiều việc đã được thực hiện để xây dựng nền tảng cho một nhà nước dân chủ với nền kinh tế hướng đến xã hội."

Gorbachev ở đâu trong giai đoạn biến loạn 19 tháng 8, 1991 khi phe CS bảo thủ cướp chính quyền?

Giữa lúc đất nước đang trong tình trạng dầu sôi lửa bỏng, Gorbachev dắt vợ đi nghỉ hè ở  Crimea bên bờ Hắc Hải.

Hình ảnh Boris Yeltsin đứng trên xe tăng buổi sáng ngày 19 tháng 8 và tuyên bố chống phe CS bảo thủ trở thành biểu tượng cho tinh thần bất khuất không bao giờ mờ đi trong lịch sử Nga.

Yeltsin kết án phe CS bảo thủ “vi phạm hiến pháp”, “phản động”, kêu gọi tổng đình công và yêu cầu quân đội không tham gia phe CS bảo thủ. Cuộc phản loạn bị dập tắt không đổ máu.

Sau này, khi trả lời phỏng vấn của nhà báo Jonathan Steele ở Moscow, Gorbachev thừa nhận việc rời Moscow trong giai đoạn vô cùng cần thiết đó là một trong những điều sai lầm.

Những ai đã lãnh đạo cách mạng dân chủ Nga?

Những người dứt khoát với quá khứ CS đã làm nên lịch sử. 

Họ là Tiến sĩ Sakharov, cựu ủy viên Bộ Chính Trị Boris Yeltsin, sử gia Yuri Afanasyev, nhà kinh tế Gavril Popov, học giả Viktor Palm. Nhóm năm người này lãnh đạo phong trào dân chủ Nga trong thời điểm nguy kịch 1990 là đầu tàu cách mạng. 

Năm người làm nên đầu tàu có quá khứ, nghề nghiệp, tham vọng và cá tính khác nhau. Chẳng hạn Yuri Afanasyev là nhà nghiên cứu sử, Boris Yeltsin là cựu đảng viên CS cao cấp, Viktor Palm là học giả người Estonia và Sakharov là nhà vật lý nguyên tử. Họ lãnh đạo khối chống CS còn khá ô hợp trong Đại hội Đại biểu Nhân dân Nga vừa được bầu.

Mục tiêu duy nhất của nhóm năm người này là giới hạn độc quyền lãnh đạo đất nước của đảng CS Liên Xô cụ thể là xóa bỏ điều sáu hiến pháp, tương tự như điều bốn trong hiến pháp cộng sản Việt Nam. Sau đó nhóm lãnh đạo cánh đối lập với đảng CS có thể lập đảng chính trị riêng và thậm chí chống nhau nhưng trong thời điểm 1988, họ rất đoàn kết.

Tiếc thay bịnh tim đã cướp đi của phong trào dân chủ Nga một lãnh tụ tài đức vẹn toàn. Nhà vật lý nguyên tử và nhà tranh đấu cho quyền làm người Andrei D. Sakharov qua đời tối ngày 14 tháng 12, 1989 thọ 68 tuổi.

Với xu hướng các nhà dân chủ trở thành lãnh đạo các quốc gia cựu CS như tại Tiệp, Ba Lan, các nước Baltic, các nhà phân tích tin rằng, còn sống ba năm nữa, Andrei D. Sakharov với tư tưởng dân chủ, tự do, nhân bản, sẽ trở thành tổng thống của Cộng Hòa Nga, và nếu vậy khuôn mặt chính trị thế giới sẽ khác hơn nay nhiều.

Ngoài ra, nền dân chủ Nga còn được viết bằng máu của nhiều chục triệu người vô tội đã đổ xuống để chiều 25 tháng 12 tràn ly cách mạng dân chủ. Không có sức bật, sức đẩy của họ đã không có chuyện Gorbachev từ chức.

Do đó, nếu cần phải ca ngợi hay tôn sùng, trước hết nên dành một phút mặc niệm những người đã chết vì lý tưởng tự do, chết trong oan ức, chết trong tù đày từ 1917 đến 1991 tại Liên Xô.

Cách mạng dân chủ Nga Liên Xô để lại một bài học cho những người đang tranh đấu vì tự do dân chủ cho Việt Nam rằng chỉ có dứt khoát với quá khứ CS, đoàn kết và kiên quyết bám lấy những mục tiêu rõ ràng và cụ thể mới thắng được bộ máy cai trị CS. Việc mong đợi đảng CS tự thay đổi chẳng những làm nhụt ý chí đấu tranh, chứng tỏ sự yếu kém của mình mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến các phong trào dân chủ Việt Nam đang cố gắng vươn lên.

TRẦN TRUNG ĐẠO 27.12.2025