Nguyễn Văn Tuấn - "The tables have turned"

 

Tôi theo dõi câu chuyện tù cải tạo của anh Lê Nguyễn với nhiều cảm xúc lẫn lộn, đặc biệt là đoạn anh mô tả hai người từ hai chiến tuyến -- ông Nguyễn Xuân Phong (VNCH) và ông Xuân Thủy (VNDCCH) -- trong trại cải tạo Long Thành sau 1975.

■ "Cải tạo"

Giới trẻ ngày nay (đa số) có lẽ chưa bao giờ nghe qua hai chữ « cải tạo », nên vài dòng « chuyện xưa » cũng cần thiết.

Sau 1975, có hàng trăm ngàn (hay có người cho là hàng triệu) quân nhân cán chánh phục vụ cho Việt Nam Cộng Hòa đi học tập cải tạo. Nhiều người tình nguyện đi « học tập cải tạo ». Nhưng trong thực tế là ... đi tù.

Lê Nguyễn - Tuổi già và niềm tin mong manh

 

Với những người đang ở chặng cuối con đường đời, thời gian như con ngựa bất kham, bốn vó tung trời bất phân mưa nắng.

Mới ngày nào đến thăm Nguyễn Thái Sơn mà gần hai năm đã lừng lững trôi đi. Hôm qua, giật mình được tin anh đang sống tại một viện dưỡng lão ở Gò Vấp. Nhờ có duyên hò hẹn cùng anh chị Trần Bắc Hải từ Úc mới về, cùng kéo nhau đến viện dưỡng lão để thăm người bạn thân thiết cũ.

Chân cẳng Sơn giờ không còn giúp anh tự mình đi đứng được, chiếc xe lăn trở thành người bạn chí cốt ở bên anh như hình với bóng. Nhưng chúng tôi vui mừng khi nhìn thấy thần sắc của bạn còn tươi tỉnh hơn xưa, và thật cảm động khi anh còn nhớ rõ bức ảnh hai mẹ con tôi ngồi cạnh nhau trong một bài thơ ngày nào.

Hoàng Hưng - Nhớ lại sau 40 năm ra tù (Vụ án "Về Kinh Bắc") (5)

 

Thưa các bạn yêu quý

“Người nhớ lại” rất cảm động vì sự quan tâm và đồng cảm của hàng trăm bạn bè cũ và mới! Sau khi đọc 4 kỳ “nhớ lại”, một số bạn tỏ ý “tò mò” muốn biết về những ngày tháng trong tù của tôi!

Thú thật, tù thì tất nhiên là buồn, khổ, đau… Nhưng không hiểu sao, về già, toàn nhớ những chuyện “vui” các bạn ạ. Hôm nay, tạm coi là kỳ cuối “nhớ lại”, xin kể hầu các bạn một “chuyện tù vui”. Và “nhớ lại” mãi cũng… rất mệt, phải nghỉ! Hẹn các bạn khi nào khỏe lại… nhớ tiếp!

CHUYỆN “VUI” HỎA LÒ -  NHỮNG ĐÊM “HÁT ĐỐI” NÁO ĐỘNG PHỐ PHƯỜNG

Hoàng Hưng - Nhớ lại sau 40 năm ra tù (Vụ án "Về Kinh Bắc") (4)

VÌ SAO CÓ CHUYÊN ÁN “VỀ KINH BẮC”?

“Về Kinh Bắc ra đời trong một hoàn cảnh rất đặc biệt.

Vào cuối những năm 1950, bốn anh em chúng tôi (Hoàng Cầm, Trần Dần, Lê Đạt, Đặng Đình Hưng) sau khi đi lao động cải tạo về, vẫn nằm trong thời kỳ bị kiểm soát chặt chẽ. Nói cho đúng thì riêng tôi không phải đi lao động, (không biết vì lý do gì mà những nơi Hội Nhà văn liên hệ để đưa tôi đến lao động đều không nơi nào chịu nhận, thế là tôi thoát!), trong khi Lê Đạt thì đi Phú Thọ, Trần Dần đi Thái Nguyên.

Và nói về sự kiểm soát thì tôi cũng được thoải mái hơn hai anh ấy. Tôi cứ việc ở nhà trong khi Lê Đạt và Trần Dần thì tất cả các buổi sáng phải đến ngồi ở Hội Nhà văn. Chỉ uống nước chè, tán chuyện, cười ha hả thôi, nhưng vẫn phải đến. Nhưng việc in ấn thì dứt khoát là không được phép.

Hoàng Hưng - Nhớ lại sau 40 năm ra tù (Vụ án "Về Kinh Bắc") (3)

 

MẤY CHUYỆN THÚ VỊ VỀ “HẬU VỤ ÁN VỀ KINH BẮC”

Năm 2003, khi tôi về hưu tại báo Lao Động, do khiếu nại của tôi, báo Lao Động và Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam đã kiến nghị Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội trả lương hưu cho tôi theo cả thời gian làm việc trước khi bị bắt (quy định phi lý phi nhân của Bộ này là vứt bỏ hết thời gian làm việc của cán bộ công nhân viên trước khi họ bị kỷ luật hay bắt giam, như đã áp dụng với nhà văn Bùi Ngọc Tấn).

Lý do được nêu rõ trong công văn: Ông Hoàng Hưng bị bắt giam vì cầm tập thơ "Về Kinh Bắc" của Hoàng Cầm mà thời đó coi là phản động, nay xã hội đã có nhìn nhận khác, quyền lợi của ông Hoàng Hưng phải được trả lại. Kiến nghị bị từ chối.

Tôi gửi kiến nghị cho các bạn là nhà văn Lê Lựu, nhà quay phim Kiều Thẩm từng “lăng xê” cô đội trưởng du kích bảo vệ cầu Hàm Rồng là Nguyễn Thị Hằng hiện là Bộ trưởng Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội; nhà báo Nguyễn Thị Hằng Nga, tổng biên tập báo Người Lao Động và đại biểu Quốc hội, vợ người bạn tôi là nhà báo Nguyễn Quang Thọ, kèm theo lời doạ “sẽ biểu tình ngồi trước Quốc hội nếu không được giải quyết”.

Hoàng Hưng - Nhớ lại sau 40 năm ra tù (Vụ án "Về Kinh Bắc") (2)

 

May mắn là lúc ấy, báo chí Việt Nam bắt đầu “mở ra” khi rục rịch công cuộc Đổi mới!

Một số báo, tạp chí tiếng Pháp, tiếng Anh được bán trên lề đường Đồng Khởi (chắc là hàng “xách tay” của du khách nước ngoài). Tôi mua và tìm những bài thích hợp để dịch và gửi cho mấy tờ báo ở Sài Gòn. Sau này, khi có internet, công việc dịch thuật các bài vở mới trên các báo mạng để bán cho các báo đã là phần quan trọng trong thu nhập thường xuyên của tôi.

Cuốn sách dịch đầu tiên được xuất bản của tôi là cuốn “Mowgli người sói” dịch từ hai tập Jungle Book của Rudyard Kipling, do bạn tôi là Trần Hoài Dương của NXB Trẻ đặt hàng năm 1987. Đó là kết quả không thể tốt đẹp hơn của thời gian tự học tiếng Anh trong tù (học bằng một cuốn sách ngữ pháp tiếng Anh, một cuốn từ điển Anh-Pháp-Pháp-Anh, những tờ báo Moscow News của Liên Xô; tôi lần mò đọc và dịch không sót một chữ, say mê quên hết thân phận “tù”).

Hoàng Hưng - Nhớ lại sau 40 năm ra tù (Vụ án "Về Kinh Bắc") (1)

 

Ngày 30/10/1985, Trại cải tạo Thanh Cẩm, Cẩm Thủy, Thanh Hóa.

Trước đó khoảng nửa tháng, một buổi sáng trại viên tập hợp trước khi đi lao động, tôi chuẩn bị lên đọc báo Nhân Dân như nhiệm vụ thường ngày của người “phụ trách văn hóa” trong “Ban đại diện tù cải tạo”. Thì Giám thị trại xuất hiện, ra lệnh cho tất cả trại viên là sĩ quan công chức Sài Gòn về lán thu xếp nội vụ để… được về nhà!

Sau khi về lại xã hội, tôi mới biết đó là đợt trả tự do cuối cùng cho sĩ quan công chức cao cấp Sài Gòn gồm khoảng 60.000 người, cũng là lúc rục rịch cho đường lối “Đổi mới” năm 1986 khi đất nước sắp lâm vào đường cùng về kinh tế!

Tiếng xôn xao náo động trong ít giây, rồi ào ào những con người mừng rỡ chạy rất nhanh về các lán.

Nguyễn Đình Bổn - Nhà văn Doãn Quốc Sỹ (1923-2025) qua đời!

 

Cùng nổi tiếng ở miền Nam, cùng chịu những đau thương tù tội khi vận nước nổi trôi nhưng ông là người sống rất thọ, 103 tuổi ta.

Doãn Quốc Sỹ vừa là tên thật vừa là bút hiệu của ông. Ông sinh ngày 17/02/1923 (nhằm ngày Mùng Hai Tết Quí Hợi) tại xã Hạ Yên Quyết, Hà Đông, ngoại thành Hà Nội. Ông từng tham gia Việt Minh kháng chiến chống Pháp nhưng sau đó rời khỏi. Vợ ông là con gái nhà thơ Tú Mỡ.

Năm 1954 ông đưa gia đình di cư vào Nam.

Phan Thúy Hà – Họ tiếp tục xóa đi ký ức tập thể

 

Một cô biên tập viên nhà xuất bản đọc thấy cảnh có người con đi thăm cha là tù cải tạo đã đánh dấu hỏi rồi gạch chéo, “Chuyện này có thật hay không chưa khẳng định được.”

Gặp chi tiết một người bị mất nhà sau ngày 30 tháng Tư, giám đốc một nhà xuất bản, người Nam và sinh trước 1975, bảo, giấy tờ nhà đâu/ dạ giấy tờ họ vẫn giữ đây/ “Xem lại giấy tờ luật đất đai giai đoạn đó, đây là nhà xuất bản chứ không phải… mà in ba thứ tào lao”

Có 15 đứa bạn dạy văn, sử cấp ba, thì cả 15, trong nam lẫn ngoài bắc, hoàn toàn không biết “tù cải tạo”, “đi kinh tế mới”, “thuyền nhân” là cái gì.

Hoàng Quốc Dũng - Số phận bi thảm của tù binh Hồng quân Liên Xô sau năm 1945

Các bạn ở Miền Bắc xã hội chủ nghĩa, thường chỉ biết đến Liên Xô như một đất nước lẫy lừng chiến công chống phát xít Đức – kẻ chiến thắng vinh quang DUY NHẤT trong Đại chiến Thế giới thứ hai.

Nhưng sự thật, như thường lệ trong lịch sử, phức tạp và tàn khốc hơn nhiều. Không thể phủ nhận vai trò lớn của Hồng quân trong việc đánh bại phát xít, nhưng chiến thắng đó là công sức của nhiều dân tộc, trong đó có Hoa Kỳ, Anh, Pháp, và vô số người dân châu Âu kháng chiến dưới ách Đức Quốc xã.

Hôm nay, nhân ngày kỷ niệm chiến thắng phát xít Đức, tôi muốn kể lại một góc tối – một sự thật đau đớn và ít được biết đến : Số phận của những người lính Hồng quân bị bắt làm tù binh và những công dân Liên Xô bị cưỡng bức lao động ở Đức, sau khi chiến tranh kết thúc.

Nguyễn Tuấn Khoa – Thương tiếc tiễn đưa một phiến tài tình : Điêu khắc gia Nguyễn Thanh Thu

Điêu khắc gia Nguyễn Thanh Thu tên thật là Nguyễn Văn Thu, sinh ngày 29 tháng 01 năm 1934, tức ngày 15 tháng 12 âm lịch năm Quý Dậu, tại Gia Định. Ông là sĩ quan Quân Nhu, Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa (VNCH), cấp bậc Đại Úy. Ông cũng là giáo sư Hội Họa trường trung học Võ Trường Toản đồng thời là giáo sư Điêu Khắc trường Quốc Gia Cao Đẳng Mỹ Thuật Gia Định.

Ông Thu nói rằng : “Điêu khắc là nghề do thân sinh chọn, nghiệp giáo do tôi chọn còn binh nghiệp do tổ quốc đã chọn cho tôi. Tôi đã sống trọn cuộc đời cùng Nghề và Nghiệp với lý tưởng TỔ QUỐC-DANH DỰ-TRÁCH NHIỆM”.

Nghề điêu khắc và nghiệp giáo chức

Trần Thanh Cảnh – Hòa giải

Không hiểu sao, ngày hôm nay hai ông bạn văn của tôi cách nhau nửa vòng trái đất, hầu như cùng lúc tung lên Facebook hai bài về hòa giải. Ông Nguyễn Danh Lam bên Mỹ viết : "Hòa giải : Trái bóng trong chân ai". Và Tạ Duy Anh, ở Hà Nội viết : "Khó như hòa giải".

Tôi đọc xong, chia sẻ về trang nhà để tối đọc lại. Hai ông văn nhân này, mỗi người một góc, nhưng đã viết đầy đủ, sâu sắc về cái sự hòa giải của người Việt với nhau. Tôi thấy quá đầy đủ, chẳng cần viết thêm gì nữa.

Có điều tối nay, sau khi đọc xong lần nữa bài của hai ông, tôi ngồi ngẫm ngợi. Và chợt nhớ đến nhà thơ Tô Thùy Yên và bài thơ bất hủ : Ta về của ông. Đây là bài thơ ông làm khi được tha về nhà từ trại cải tạo, mười năm tù đày đằng đẵng dành cho một nhà thơ, sĩ quan tâm lý chiến Việt Nam Cộng Hòa, sau 1975.

Nguyễn Văn Tuấn - Những ngày tháng không quên sau 1975

 

Đó là những ngày tháng rất khó khăn sau 1975, mà ngày nay ít ai trong giới trẻ biết dù họ thỉnh thoảng nghe đến cái gọi là "Thời Bao Cấp". Càng ít người nghe qua về chế độ tem phiếu, đốt sách, Đánh tư sản, Kinh tế mới, tù cải tạo, thảm nạn Thuyền Nhân, v.v...

Tem phiếu

Một phần trong nền kinh tế mới sau 1975 là "chế độ tem phiếu". Mặc dù nó đã có từ 1957 ở miền Bắc, nhưng dân trong Nam chẳng biết gì! Theo chánh sách tem phiếu này, tất cả nguồn lương thực, thực phẩm và nhu thiết yếu cuộc sống được phân phối qua tem phiếu được cấp cho mỗi gia đình.

Nhà nước có những tiêu chuẩn cụ thể cho mỗi giai tầng trong xã hội. Một người dân được tiêu chuẩn 150 gram thịt mỗi tháng (tương đương với mức tiêu thụ thịt trung bình trong 1 ngày hiện nay của người trưởng thành). Nhưng các cán bộ nhà nước thì được hưởng 300 gram đến 500 gram mỗi tháng, tùy theo cấp bậc. Gạo cũng được phân phối theo chế độ tem phiếu, và tiêu chuẩn theo giai cấp rất rõ rệt. 

Bùi Chí Vinh - Bài thơ cho một "người thua cuộc"

 

Đại tá Việt Nam Cộng Hòa Nguyễn Công Vĩnh

Trước 1975 là một con người

Dự tiệc cùng vợ chồng Tổng Thống

Không khoảng cách nào giữa vua chúa bầy tôi

         Trai thời loạn trong quốc gia thời loạn

         Cầm súng bảo vệ quê hương là chuyện bình thường

Mai Bá Kiếm – Sau ngày tàn cuộc

Ngày 02/05/1975, UBND Cách mạng xã Phú Xuân gọi tất cả binh lính chế độ cũ mang theo “căn cước quân nhân”, “chứng chỉ tại ngũ”… đến xã trình diện.

Mọi người điền vào tờ khai nộp và xếp hàng chờ đến lượt bà Sáu Nhung (chủ tịch xã, trên 30 tuổi, mặc bà ba đen, quấn khăn rằn, mang AK) phỏng vấn vừa đập bàn : “Anh bắn chết bao nhiêu cán bộ cách mạng ?” – “Nói láo, đi lính 3 năm mà không bắn chết chiến sĩ giải phóng nào ? Phải thành khẩn khai báo mới được hưởng khoan hồng của cách mạng”…

Là du kích Bến Tre, bà Sáu Nhung căm thù lính Sư đoàn 7 và lính Tiểu khu Kiến Hòa. Bà hỏi “Mày ở Trung đoàn 10, mà ở tiểu đoàn 3/10 hay 4/10?” – “Mày ở Trung đoàn 11 có biết 2 thằng tiểu đoàn trưởng 2/11 và 3/11 ác ôn đang trốn ở đâu không ?” – “Mày có tham gia trận càn ngày 22/06/1970 không ?”. Đối với lính địa phương quân thì bà đọc tên những đồn trưởng khát máu, ác ôn. Bà “quay” lính Sư đoàn 7 và lính Tiểu khu “lên bờ xuống ruộng” cả 15 phút/người, cho đến khi mồ hôi trán đổ ướt mặt mới thôi.

Lê Học Lãnh Vân - Sài Gòn và giấc mộng hòa giải năm mươi năm

 

Những ngày này năm mươi năm xưa, dưới tàn phượng đỏ hoa trước sân Khoa học đại học đường giữa Sài Gòn, anh sinh viên lắng nghe lời chị bạn học con vị trung tá Việt Nam Cộng Hòa. Vân vê tà áo tím, tiếng chị thì thầm như gió lùa qua tàn phượng...

“Ba tôi nói năm xưa bỏ Hà Nội vô Sài Gòn dù sao cũng còn trong nước mình. Bây giờ ra đi nữa thành tha phương cầu thực, lúc sống xa ông bà, khi chết chẳng được về quê!

Ba tôi nói, Miền Nam với những người di cư chẳng muốn chiến tranh đâu. Dù không an tâm lắm, ba tôi vẫn ở lại. Dù sao cũng người Việt với nhau, thắng trận rồi chắc họ hởi lòng hởi dạ rộng rãi với đồng bào, kề vai sát cánh xây dựng quê hương...”

Lê Học Lãnh Vân - Tổng thống Trump, Hoa Kỳ, Liên Hiệp Quốc, Việt Nam (3)

 

Bài 3- THÂN PHẬN NHƯỢC TIỂU

Ông Trump bắt đầu giải quyết cuộc chiến Nga-Ukraine bằng việc trước hết gặp riêng Nga - quốc gia tấn công tàn bạo Ukraine, một quốc gia có chủ quyền. Cuộc gặp không có Ukraine và châu Âu, dù nó xảy ra trên lãnh thổ Ukraine và lãnh thổ châu Âu.

Cuộc gặp ấy cùng với các phát biểu của ông Trump không phân biệt bên xâm lăng và bên bị xâm lăng, khiến thế giới tôn trọng Hiến chương Liên Hiệp Quốc ngỡ ngàng, cảm thấy bị phản bội.

Dịp này, nhiều người Việt nhắc lại việc Hoa Kỳ bỏ rơi đồng minh năm xưa, khi Trung Cộng tấn công chiếm một phần Hoàng Sa của Việt Nam Cộng Hòa.

Mai Bá Kiếm - Nhiễu điều phủ lấy giá gương

Tôi rất dị ứng với lời kêu gọi "Hãy hòa hợp, hòa giải dân tộc", vì nó nói lên sự bất hạnh của một dân tộc đã xảy ra cảnh "nồi da xáo thịt". Tôi thích câu ca dao mộc mạc mà tôi học từ lớp vỡ lòng: "Nhiễu điều phủ lấy giá gương, người trong một nước phải thương nhau cùng".

Hôm qua, đọc bài của bác sĩ Lê Nhàn "Báo cáo đồng bào là mộ của ba chú lính Việt Nam Cộng Hòa ở Yên Bái đã xây xong", tôi cảm động muốn rơi nước mắt. Xin cảm ơn anh Nguyễn Khắc Giang (ở Yên Bái), "chú em Thanh Hóa" (người làm mộ đá) và bác sĩ Lê Nhàn.

Anh Nguyễn Khắc Giang biết các mộ của các sĩ quan, viên chức Việt Nam Cộng Hòa học tập cải tạo, chết và được bạn tù chôn và ghi tên trên mộ bia bằng cây (7 mộ) đã đốt nhang và chăm sóc các mộ phần này.

Võ Khánh Tuyên - Những "hòn vọng phu" cô độc

 

Tháng 2/1984, TPHCM thành lập Đoàn Cải lương 284 gồm những nghệ sĩ thượng thặng, lên đường sang Tây Âu lưu diễn, với vở đinh Đời Cô Lựu (Vụ này sau nổi đình nổi đám vì Nghệ sĩ Thành Được "bị bắt cóc"!").

Vở nói về Cô Lựu, là vợ của một tá điền bị vu "làm quốc sự", phải trở thành vợ của Hội Đồng Thăng. Tôi nhớ trong một lớp diễn vì bà vợ vẫn đau đáu với chồng cũ, nhân vật Hội Đồng Thăng do kép độc Diệp Lang diễn xuất sắc, đã gào lên:

- Bao nhiêu năm rồi bà còn chờ còn đợi cái gì, còn cái gì mà chờ đợi? Xương cha nó cũng mục chứ nói gì đến xương con.

Lê Học Lãnh Vân - Lầm đường lạc lối

Cô bạn tui, họa sĩ Đoàn Quỳnh Như, viết:

“Ngày 03.10 như vậy được chọn làm ngày lễ thống nhất. Vào đêm thứ Tư hôm trước, quốc hội Cộng Hòa Liên Bang Đức với 294 phiếu thuận, 62 phiếu chống và 7 phiếu trắng đã chấp nhận toàn bộ vùng phía Đông nhập vào Tây Đức thành một quốc gia. Mà thực tế là sự trở về sau những ngày lầm đường lạc lối, để nước CHLB Đức có hình hài như ngày hôm nay”.

Trong khi đồng ý với tút của Quỳnh Như, tui lẩn thẩn nghĩ thêm về mấy chữ “lầm đường lạc lối”. Suy nghĩ lang thang là bởi trong thời gian chưa xa lắm, Đức với Việt Nam có đoạn lịch sử tương đồng, khiến kẻ nặng lòng nghe nhắc nước này lại nhớ nước kia...