Nguyễn Thông - Khuyết tật, tàn tật, đại biểu

Nhân chuyện một đại biểu quốc hội đề nghị (thực ra là chỉ đạo) Quốc hội cần nghiên cứu, bổ sung cơ cấu có đại biểu quốc hội là người khuyết tật, tôi xin ý kiến như sau:

Ngày xưa ta chỉ nghe hoặc đọc trên báo từ “tàn tật” để nói về những người cơ thể bị tàn phế một phần, bộ phận nào đó. Chả hiểu tự khi nào nó bị thay bằng từ “khuyết tật”.

Điều chắc chắn, sản phẩm mới này không phải do dân chúng hoặc các nhà ngôn ngữ tạo ra, mà bởi nhà chức việc, thậm chí quan to. Họ hứng lên, tung từ ngữ mới, áp vào các văn bản dưới danh nghĩa chính quyền, nhà nước, rồi cứ thế bắt mọi người tuân chỉ. Đúng sai, kệ.

Vũ Thế Thành - Ngõ – Hẻm – Kiệt

 

Năm 1981 tôi ra Hà Nội. Đi dạo loanh quanh khu phố cổ, Nhìn tên đường thấy ghi, phố Hàng Bạc, Hàng Ngang, Hàng Đào,…Tên những con phố này không lạ với tôi, vì hồi nhỏ tôi đã học “Hà Nội 36 phố phường” của Thạch Lam.

Những con phố hẹp, và ngắn nữa. Một con đường dài, có khi có tới vài ba tên, mỗi đoạn ngắn chừng 200 mét lại có một tên phố. Đôi khi đi đã đúng đường rồi, chỉ cần đi thêm một hai trăm mét nữa là tới, mà lại tưởng mình đi sai.

Khu phổ cổ ở Hà Nội còn có những con ngõ nữa. Ngõ là hẻm nhỏ ở phố, cũng có tên, gắn bảng như Ngõ Huyện, ngõ Phất Lộc… Rất thú vị vì biết thêm nhiều điều mới. Nhiều lần ra Hà Nội, thấy vẫn tên phố tên ngõ như thế.

Lưu Trọng Văn - Chữ và người 400 năm

 

Nhà thơ Hoàng Hưng nói: Ở Việt Nam có không ít trí thức nổi tiếng còn nhầm lẫn rằng Alexandre de Rhodes là Bá Đa Lộc, người sinh sau Alexandre de Rhodes những 150 năm.

Đó là chưa kể khi Đà Nẵng muốn đặt tên đường Alexandre de Rhodes để tôn vinh người tạo nên chữ Việt- quốc ngữ, có nhiều nhà văn hóa, tiến sĩ viết thư phản đối vì coi ông là người “lính thực dân”.

Đạo diễn Trần Văn Thủy kể rằng, một tay bia rượu khi say, tè trên đê sông Hồng đã phát hiện ra tấm bia đá từng đặt ở đền Bà Kiệu, Bờ Hồ tôn vinh Alexandre de Rhodes. Còn tại TPHCM người ta đã gỡ bảng tên đường Alexandre de Rhodes, nhưng rất may chính thủ tướng Võ Văn Kiệt đã yêu cầu gắn lại tên đường như hiện nay.

Mai Bá Kiếm – Lại nói tựa bài tối nghĩa

Thay vì đặt tựa bài báo dễ hiểu và khái quát cho nội dung bài, thì hiện nay, phóng viên và ban biên tập thích đặt tựa tối nghĩa để ai muốn hiểu thì chịu khó đọc hết bài.

Báo Tuổi Trẻ đặt tựa "Rái cá vuốt bé vật chứng trong vụ án được thả về rừng phòng hộ Cần Giờ ». Tựa viết ở thể xác định nhưng hầu như vô định, trừ "trạng từ chỉ nơi chốn" : Rừng phòng hộ Cần Giờ.

Trong tựa có một động từ thả, và một danh từ vuốt (móng nhọn) bị hiểu lầm thành động từ (vuốt ve). Nhưng rái cá không vuốt ve mà vuốt bé vật chứng, thì vật chứng không gánh hậu quả của động từ vuốt. Vậy vuốt là danh từ và bé là tính từ (nói kiểu Nam kỳ là móng nhọn nhỏ thì dễ hiểu).

Tiểu Vũ – Tác động vật lý là gì ?

Vụ phóng viên Phan Nhơn của VOV Giao thông bị còng tay khi tác nghiệp tại hiện trường vụ cháy ở phường An Phú Đông, TP.HCM đã được nhiều cơ quan báo chí đưa tin. Các cơ quan chức năng cũng đã vào uộc điều tra, làm rõ và chúng ta còn phải chờ kết luận chính thức từ phía cơ quan nhà nước.

Điều cần bàn ở đây là cách dùng cụm từ “tác động vật lý” trong nhiều bản tin chính thống. Vậy “tác động vật lý” là gì, tại sao báo chí lại hay sử dụng và hệ quả của nó ra sao ?

Trước hết cụm từ này thưởng được xuất hiện trên các bản tin báo chí, đặc biệt là khi tường thuật về những vụ xô xát hay sự việc có va chạm, người đọc thường bắt gặp một cụm từ nghe vừa lạnh lùng vừa xa lạ : “tác động vật lý”. Đây là cách diễn đạt đã trở nên quen thuộc trong lối viết của báo chí chính thống, thay thế cho những động từ cụ thể như “đánh”, “đấm”, “tát”, “đạp”.

Thái Hạo - Chuyên môn và ngôn từ

 

1. Tôi đã đọc giải thích của các chuyên gia về khái niệm này (lũ 5.000 năm xảy ra 1 lần), ví dụ như của tiến sĩ Lương Ngọc Dũng trên Vietnamnet. Và tôi hiểu. Nhưng tôi vẫn cho rằng về mặt từ ngữ, cách diễn đạt này không ổn.

“Giải thích về vấn đề này, ông Lương Hữu Dũng nói rõ, “lũ 5.000 năm” là cách nói mang tính chuyên môn, chỉ mức độ cực đoan của lũ tương ứng với xác suất xảy ra 0,02 % trong một năm, tức trung bình 1 lần trong 5.000 năm nếu tính toán theo xác suất. Điều này không có nghĩa rằng lũ sẽ chỉ xảy ra một lần sau 5.000 năm.” (Vietnamnet)

Đã gọi là “5.000 năm xảy ra 1 lần” mà chuyên gia lại khẳng định rằng, ngay trong năm đó hoặc các năm tiếp theo vẫn có thể lặp lại, thì dù có đúng về mặt chuyên môn thì vẫn mâu thuẫn về mặt hình thức/logic ngôn từ.

Nguyễn Văn Tuấn – « Tác động vật lý » hay « hành hung », gọi cho đúng !

Có một kênh YouTube bảo là phục vụ bà con người Việt ở Úc, nhưng mà cách dùng từ của họ lại khiến tôi bật cười : « tác động vật lý » ! Nghe cứ như đang nói về bài kiểm tra môn vật lý, phải không ?

Cách nói « tác động vật lý » thoạt đầu làm cho người ta cười cợt và chế giễu, nhưng trong thời gian gần đây nó gần như đã đi vào ngữ vựng tiếng Việt ở trong nước. Đọc báo sẽ thấy nhan nhản những cách viết như :

« Làm rõ vụ cô giáo ‘tác động vật lý’ học sinh lớp 1 thâm tím quầng mắt ».

Nguyễn Thông - Họ chỉ thiếu cái đầu

Hôm rồi, tôi đọc báo, nghe đài, xem tivi quốc doanh (đây là căn bệnh cố hữu mạn tính của những người thế hệ cổ hủ tôi, chứ bọn trẻ Gen XYZ thời nay đâu có bị). Thấy một ông to hùng hồn “yêu cầu Ban Thường vụ các tỉnh ủy, thành ủy trực thuộc Trung ương tiếp tục tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo toàn bộ các công việc theo thẩm quyền của 2 cấp (tỉnh, xã) phải được thực hiện thông suốt”.

Những lời lẽ được lặp đi lặp lại ấy, tivi phát, báo chí đăng (gớm, không phát không đăng có mà chết). Thôi thì tivi phát thì phải để nguyên xi, chứ báo in chữ cũng cứ bê nguyên “Ban Thường vụ các tỉnh ủy, thành ủy trực thuộc Trung ương”. Ông hàng xóm nhà tôi cằn nhằn báo dốt, bọn tuyên giáo quá dốt. Lãnh đạo dốt đã đi một nhẽ, chứ làm tuyên truyền mà dốt bỏ mẹ.

Tôi từng làm báo, tôi biết, ông ấy nói vừa đúng vừa sai. 

Nguyễn Thông - Dùng từ

(Đôi dòng nhân ngày của các nhà báo mậu dịch)

Không chỉ người làm báo, mà bất kỳ ai, nhất là nhà lãnh đạo, phải chú ý mỗi câu, mỗi từ, mỗi chữ khi dùng phải thật chính xác. Từ ngữ phải thể hiện được đúng điều người dùng định nói ra, và điều định thể hiện phải được tải bằng từ ngữ phù hợp, chính xác.

Đó là sự bình thường đối với người có chữ, cũng giống như nông dân cày ruộng thì sá cày phải thẳng, người lính biết thạo dùng khẩu súng vậy.

Tôi thấy rất nhiều nhà báo (cả những già lõi đời lẫn trẻ non mới vào nghề), thậm chí ông to bà lớn như tổng bí thư, chủ tịch nước, thủ tướng, ông này bà nọ... rất khoái ăn nói văn vẻ, dùng từ/chữ ấn tượng, độc đáo, chẳng hạn họ hay nói/viết : "giặc nội xâm".

Nguyễn Văn Tuấn – Tàu bây giờ biết bay ?

Hôm nay ra nhà ga T3, phi cảng Tân Sơn Nhất/Nhứt, tôi tá hỏa khi thấy danh từ « TÀU BAY » bự tổ chảng trên bảng hiệu. Tàu bay ? Nghe mà muốn bay luôn cả lý trí !

Từ hồi còn nhỏ đến nay, trong Nam (và cả nước luôn) người ta xài « máy bay » hoặc « phi cơ » để gọi cái thứ phản lực cơ bay trên trời, mà tiếng Anh gọi là aircraft hay airplane.

Còn « tàu » là để chỉ mấy thứ lướt sông, vượt biển, mà dân Ăng Lê nói là « boat ». Vậy mà bây giờ « tàu » nó biết ... bay. Thử tưởng tượng « flying boat » (tàu bay).

Nguyễn Thông - Dốt

Tôi muốn nhắc các ông bà đoàn thanh niên, những nhân viên làm truyền thông cho doanh nghiệp, cả những quan to quan nhỏ trong hệ thống cầm quyền, cả đám báo chí tivi đài điếc... : Nên chấm dứt ngay thói quen dùng từ vô tội vạ, cụ thể là từ "chiến dịch".

Ai đời kêu gọi trồng cây, dọn rác, vớt bèo ; tiêm chủng cho trẻ em ; tổ chức cho học sinh đọc sách ; thực hiện hoạt động hè cho thiếu nhi khi đội nghỉ hè đã tiến vào lễ đài ; chăm lo bà mẹ Việt Nam anh hùng (chỉ còn vài cụ) ; giúp người nghèo cơ nhỡ khó khăn... tất tật đều dùng từ chiến dịch.

Các ông bà trẻ lẫn già định giết người già, trẻ con, người nghèo... hay sao mà suốt ngày đòi chiến này dịch nọ.

Tiểu Vũ – Cái hộp quẹt và cái bùng binh chừ tìm đâu ra ?

Có một sự thật thú vị là người Sài Gòn (gốc) gọi tất cả các loại xe máy hai bánh là “xe Honda”, bất kể nó mang thương hiệu gì – từ Suzuki, Yamaha, đến SYM, thậm chí cả Vespa Ý.

Lý do là vì Honda là hãng xe máy đầu tiên và phổ biến nhất tại miền Nam trước 1975, đến mức tên gọi này ăn sâu vào tiềm thức như một danh từ chung. Dù thị trường sau này có thêm nhiều hãng mới, “xe Honda” vẫn được dùng để chỉ chung mọi loại xe máy, phản ánh một thói quen ngôn ngữ mang đậm dấu ấn văn hóa đô thị Sài Gòn.

Còn ở Quảng Nam người ta gọi "cái thùng diêm" hoặc "cái hột quẹt", "cái hòn quẹt"để chỉ cho tất cả các loại bật lửa dù đó là bật lửa ga, Zippo, bật lửa điện hoặc hộp quẹt diêm.

Nguyễn Thông - Chuyện vải lụa (1)

(Hôm nay, theo "lịch" của nhà nước là ngày quốc tang. Xứ mình thiếu cái gì thì không rõ, chứ quốc tang sẵn lắm. Nhà cháu tôn trọng luật, không bàn chuyện thời sự nữa, nhưng không lên tút kể cũng buồn tay. Vậy, xin hầu cả nhà, đưa cái chuyện này).

"Chuyện vải lụa" là một truyện trong cuốn "Chuyện thời bao cấp" tập 2, sẽ ra mắt bạn đọc sau. Mời cả nhà ạ.

Hồi năm 2017 ồn lên vụ lụa “treo đầu dê, bán thịt chó”. Đi đâu cũng nghe người ta nhắc tới Khải Silk (dân chúng quen mồm gọi Khải siu) ông trùm lụa. Công nhận Khải quá giỏi, từ một anh buôn lụa ở phố Hàng Gai, Hàng Bông (Hà Nội) chỉ mười mấy năm tên tuổi lẫy lừng. Tuy nhiên, danh nổi như cồn không nhờ lụa mà nhờ bất động sản, nhà hàng, chốn ăn chơi đẳng cấp.

Mai Bá Kiếm – Thứ trưởng Bộ Giáo dục nói chưa rành tiếng Việt

Tiếng Anh hay tiếng Somalia hoặc tiếng của bất cứ dân tộc nào trên thế giới đều gọi là ngôn ngữ.

Theo Ethnologue, số lượng "ngôn ngữ sống" của con người trên thế giới là 7.139, phân bổ ở 142 ngữ hệ khác nhau. Nhưng chưa có người Việt nào tôn vinh tiếng nước này, hay tiếng nước nọ là một danh hiệu cả.

Thứ trưởng mắc bệnh thành tích nặng lắm rồi, nên sợ phụ huynh và học sinh tôn vinh tiếng Anh là "danh hiệu", khi Bộ Giáo dục Đào tạo xem tiếng Anh như ngôn ngữ thứ hai.

Cù Mai Công – « Tân Sơn Nhất choáng váng », tôi suýt choáng váng theo

Thú thật là khi đọc tựa một bài viết sáng nay 23-4-2025, một bạn đọc bình thường là tôi nghĩ ngay đến hai chuyện đang là vấn đề hiện nay của sân bay Tân Sơn Nhất : Nhà ga T3 xây xong mới "sực nhớ" ra là chưa có đường nối với hai nhà ga T1, T2 ; và chuyện hàng loạt chuyến bay trễ do Vietjet không thuê mà tự giành quyền chăm sóc khách hàng.

Nhưng tôi vốn thuộc dạng người tìm hiểu kỹ chứ không đọc tựa rồi giựt đùng đùng. Nên tôi đọc hết bài rồi mới rõ : Thì ra là nói chuyện ngày 28-04-1975, phi trường/phi cảng Tân Sơn Nhứt bị phi công của phía bên kia lái máy bay ném bom.

Do thói quen áp đặt từ của hiện nay lên bối cảnh xưa, bất chấp thực tế khách quan.

Nguyễn Gia Việt - Di sản Miền Nam sau 1975 : Dân Sài Gòn ninh nước dùng

Anh chủ quán lẩu bình thản, tự nhiên, đàng hoàng giới thiệu về quán của mình, giọng Sài Gòn rặc, rằng : "Nồi nước dùng anh ninh trong 3 tiếng."

Nghe ảnh nói xong không còn hứng, không thèm ghé quán luôn ! Đã 50 năm, người Sài Gòn bị lộn xộn, nhưng hoặc không biết, hoặc biết mà lờn, hoặc kệ mẹ nó, nói sao cũng đặng. Riết hết còn văn hóa, bổn sắc Sài Gòn gì nữa !

Một người Miền Nam bị ngộ độc "nước dùng". Thiệt không hiểu nổi ? Nói nước lèo hay nước hầm xương thì bị thụt lưỡi hay sao ta ? Người Miền Nam làm gì có ninh, làm gì có nước dùng. Miền Nam chỉ có hầm, hầm lấy nước lèo, hầm lấy nước ngọt.

Nguyễn Thông – Các nhà ngôn ngữ, xin đừng im lặng mãi

Tôi đề nghị các nhà ngôn ngữ học lên tiếng chỉ rõ đúng sai, phân tích thuyết phục cho chúng tôi tâm phục khẩu phục về kiểu diễn đạt, đặt câu như thế này.

Báo Tin tức (TTXVN) thứ ba 25.03 đăng bài "Chuyến thăm của Tổng thống Brazil tới Việt Nam mở ra giai đoạn hợp tác song phương mạnh mẽ".

Tôi hỏi các nhà ngôn ngữ học:

Nguyễn Thông - Thủ phạm phá tiếng Việt

Nhiều “tờ” báo quốc doanh (gọi tờ theo thói quen, chứ bây giờ chủ yếu báo điện tử, báo mạng) hôm qua 07.03 đồng loạt đưa tin “Tổng Bí thư Tô Lâm sẽ thăm cấp Nhà nước tới Indonesia, thăm chính thức Ban Thư ký ASEAN và Singapore”.

Thăm ai, đi đâu, thăm thế nào là chuyện của giới lãnh đạo. Ở đây, tôi chỉ nêu vấn đề người Việt dùng tiếng Việt, cụ thể trong cái tít dở ngô dở ngọng kia.

Không chỉ lần này họ diễn đạt kiểu như trên với trường hợp chuyến công du của ông Tô Lâm. Đã rất nhiều lần tiếng Việt bị phá như thế rồi, nhất là thời ông Nguyễn Phú Trọng. Tôi từng nghe kể chính ông Trọng đã chỉ đạo phải viết như vậy.

Nguyễn Thông - Thời sự hơi nóng (2)

Đôi lời : TM (mỗi ngày đều phải đọc nhiều tờ báo để điểm) nhân đây xin phép bổ sung. Thực ra báo chí phương Tây, cụ thể là Pháp vẫn hay dùng chữ « conflit » (xung đột) để chỉ cuộc chiến ở Ukraina và một số nơi khác, xen kẽ với chữ « guerre » (chiến tranh) hay « war » trong báo chí tiếng Anh.

Cuộc chiến tranh ở Ukraine đang thu hút sự chú ý của toàn thế giới. Từ tổng thống Mỹ Trump tới ông hàng nước vỉa hè Hà Nội, cứ rảnh mồm là bàn chuyện Ukraine - Nga. Chia phe đàng hoàng, thiếu điều nện tẩn vào mặt nhau, như thói của đám côn đồ giờ đây ta thường thấy trên đường.

Hôm 17.02, các báo xứ này trịnh trọng đăng tuyên bố của ông Bùi Thanh Sơn - Phó thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao. Ông nói rằng "Việt Nam sẵn sàng tham gia các nỗ lực làm trung gian hòa giải cuộc xung đột Nga - Ukraine".

Mai Bá Kiếm - Metro như một loài hoa : Chỉ chạy một mùa thôi, chỉ nở một lần thôi !

 

Đọc bài "Mưa trái mùa nhưng metro Bến Thành-Suối Tiên vẫn chạy" trên VnExpress, tôi ngỡ metro giống như một loài hoa.

Hoa nở theo mùa, metro cũng chạy theo mùa, riêng metro Bến Thành-Suối Tiên chạy theo mùa mưa thuận (cuối tháng Tư hoặc đầu tháng Năm đến hết tháng Mười). Nhớ lại, cây thanh long ra hoa từ tháng Tư đến tháng Chín là nhờ quang kỳ, ngày dài hơn 12 tiếng, tạo quang hợp cao. Các tháng còn lại ngày ngắn đêm dài, người trồng phải thắp đèn ban đêm tăng độ quang hợp cho thanh long ra hoa trái mùa, đúng công nghệ sinh học.

Nhưng, VnExpress nói metro vẫn chạy được khi mưa trái mùa mà không cho biết metro đã dùng công cụ hỗ trợ gì, thí dụ như phun nước vào metro ban đêm chẳng hạn.