Ngô Nhân Dụng - Dân Syria thắng, Nga và Iran thua

 

Abu Mohammad Al-Jolani, người mới lật đổ Bashar Al Assad, cựu tổng thống Syria, đã đọc bản hiệu triệu đầu tiên với dân chúng.

Lãnh tụ đoàn quân nổi dậy HTS không dùng một đài truyền hình, cũng không ngồi tại bàn giấy trong văn phòng dinh tổng thống, tượng trưng cho quyền lực. Ông chọn bối cảnh một thánh đường Hồi Giáo. Thánh đường có lịch sử 1.300 năm, mang tên Umayyad, một dòng chính của Hồi Giáo, do Abī Sufyān xướng xuất ngay tại ở thủ đô Damascus từ năm 661.

Abī Sufyān gốc cùng quê hương Mecca với Đức Tiên Tri Muḥammad và sống cùng một thời. Khi Hồi Giáo chia ra hai ngành, dòng Umayyad thành giáo phái Sun Ni, đối lập với phái Shi A hiện do các giáo sĩ Iran lãnh đạo. Cuộc cách mạng mới điễn ra ở Syria nằm trong lịch sử cuộc đối đầu giữa hai giáo phái Hồi Giáo chính.

Ngô Nhân Dụng - Mỹ là nước của di dân

Ai là vị tổng thống Mỹ trục xuất di dân bất hợp pháp nhiều nhất?

Tổng thống Bill Clinton trục xuất nhiều hơn người tiền nhiệm, George W.H. Bush. Năm 2012, trong khi tranh cử lần thứ nhì, Tổng thống Barack Obama đã bị tố cáo với nhãn hiệu “Tổng Tư lệnh Trục Xuất” (Deporter-in-chief). Nhưng ông George W. Bush đã qua mặt ông Obama. Tổng thống Donald Trump có thể vượt qua thành tích của tất cả những người tiền nhiệm. Ông từng hứa trong nhiệm kỳ sắp tới sẽ trục xuất từ 15 đến 20 triệu di dân bất hợp pháp, theo Time.

Hàng triệu di dân không giấy tờ hợp pháp đang bị giam giữ ở Mỹ, ai cũng đồng ý nên trục xuất hết. Nhưng trục xuất hàng chục triệu người sẽ rất phức tạp, mất nhiều thời gian, và rất tốn tiền.

Ngô Nhân Dụng - Gọi cảnh sát nhờ làm toán

Hồi chạy tị nạn qua Thành phố Montréal, Canada năm 1975, buổi tối đầu tiên đến căn hộ mới thuê, con trai út của chúng tôi té dập môi, chảy máu, vết cắt chỉ dài một xăng ti mét. Không biết kêu ai, tôi gọi điện thoại cho Cảnh sát.

Bốn, năm phút sau hai cảnh sát viên đến, chở cháu vào nhà thương. Bác sĩ khâu kín vết cắt; họ bảo, nếu để ở nhà, chỉ bôi thuốc và băng kín lại, thì đứa trẻ có thể mang thẹo suốt đời. Nhờ cảnh sát Montréal, con trai tôi giờ 50 tuổi, không mang vết thẹo nào.

Đó là kỷ niệm đẹp đầu tiên về đời sống trong ở một nước tự do dân chủ. Cảnh sát không phải chỉ lo hỏi giấy tờ, biên phạt và còng tay, mà còn lo giúp đỡ người dân khi cần thiết.

Ngô Nhân Dụng - Kim Jong Un cho Putin thuê lính

 

Tập Cận Bình vẫn coi Kim Jong Un như một chư hầu. Khi họ Kim gửi quân sang giúp Vladimir Putin đánh quân Ukraine, chắc đã được Tập ưng thuận. Vì Tập cũng không muốn Putin thất bại.

Quân Ukraine đã đánh thẳng sang Nga, chiếm một vùng tỉnh Kursk, Putin không muốn rút quân từ Ukraine về chống đỡ, Kim Jong Un bèn giúp một tay.

Tuy bị ràng buộc mật thiết với Trung Cộng, Kim Jong Un tỏ ra đang ngả về phía Nga. Lần cuối cùng Kim Jong Un gặp Tập Cận Bình là từ năm 2019; nhưng trong năm 2023 Kim Jong Un đã gặp Putin hai lần. Trong dịp lễ hội kỷ niệm 75 năm chế độ cộng sản chiếm được chính quyền ở Trung Quốc, Kim Jong Un chỉ gửi một bản văn chúc mừng khô khan; nhưng nhân ngày sinh nhật Putin, Kim Jong Un đã gọi ông ta là “đồng chí thân yêu nhất!” theo Colin Demarest, trên mạng Axios.

Ngô Nhân Dụng - Tại sao Mỹ khác Mexico, Peru hay Brazil?

Bài trước trong mục này bàn về Giải Nobel Kinh tế năm 2024, trao cho James Robinson, Daron Acemoglu (Đại học MIT), và Simon Johnson (Đại học Chicago).

Họ đã tìm hiểu tại sao kinh tế các nước phát triển cao thấp khác nhau, chú ý đến kinh tế Mỹ, Canada so với các nước châu Mỹ La Tinh, như Mexico, Peru hay Brazil.

Ba giáo sư kinh tế học thấy nguyên do quan trọng nhất là các định chế xã hội khác biệt trong các xã hội đó: Dân Mỹ và Canada dựng lên những định chế kinh tế và chính trị cho mọi người có cơ hội như nhau (inclusive institution). Các nước kia nuôi dưỡng các định chế cho một thiểu số cầm đầu nhằm khai thác những người khác (extractive institutions).

Ngô Nhân Dụng - Các định chế giúp phát triển kinh tế

Kinh tế phát triển khi số đầu tư và lực lượng lao động gia tăng, dẫn đến các sáng kiến và tiến bộ kỹ thuật nâng cao năng xuất của người làm việc. Nhưng tại sao nhiều nơi tập hợp được các “yếu tố sản xuất” trên mạnh hơn những nơi khác?

Một thí dụ dễ đem so sánh nhất là kinh tế các nước Bắc Mỹ và Nam Mỹ. Cái gì giúp Canada và Mỹ tiến nhanh hơn Brazil và Argentina sau khi di dân Âu châu sang khai thác Tân Thế Giới?

Ba người đã tìm cách trả lời câu hỏi trên là James Robinson, Daron Acemoglu (MIT), và Simon Johnson (Đại học Chicago), năm nay mới được trao Giải Nobel về Kinh tế học. Họ thấy yếu tố quan trọng nhất là những định chế nằm trong các xã hội trên. Đó là những quy tắc hành xử theo tập tục hay luật lệ trong xã hội mà mọi cá nhân phải theo; trong đó có những quy tắc phân chia quyền hành chính trị hoặc quyền lợi kinh tế.

Ngô Nhân Dụng - Canada, Mỹ : Hai nước láng giềng tốt nhất

Năm nay tỉnh Québec, Canada, mất mùa lá đỏ! Mỗi năm vào Tháng Mười tôi đều trở lại Montréal coi “Rừng phong Thu đã nhuốm mùi quan san,” thơ Truyện Kiều.

Tôi đã sống ở đó 20 năm kể từ 1975 và mỗi lần trở về đều thấy đó là nơi đời sống ngoài phố xá bình an, vui, đẹp nhất, chưa kể cảnh tượng “Rừng Thu từng bước chen hồng” như Nguyễn Du tả. Nhưng năm nay vào đầu tháng Mười, tôi cùng mấy chục người bạn từ Mỹ về, sống ba bốn ngày trên một vùng đồi núi gọi là Làng Cây Phong mà không được thấy lá vàng, lá đỏ rực rỡ như các năm trước!

Các bạn tôi phần lớn ở California, nhiều người đến Làng Cây Phong lần đầu, có dịp thấy lối sống của người dân hai nước láng giềng khác hẳn nhau. Nói chung, dân Canada “hiền” hơn, người Việt tị nạn ở đó cũng vậy. Làm việc không hăng hái như người mình ở Mỹ, ít cạnh tranh nên vui vẻ, thanh nhàn. Họ ít mua súng, ít bắn súng. Nhưng họ cũng nghèo hơn; đi bộ cả ngày giờ thấy năm ba chiếc xe Mercedes hay Tesla, không nhiều bằng đi qua một quãng trên đường Bolsa! Phải công nhận hai xã hội giống nhau mà cũng khác nhau rất nhiều!

Ngô Nhân Dụng - EU và NATO cần mở cửa ngay cho Ukraine

Quân Nga đang mở những cuộc tấn công mới chuẩn bị chiến dịch mùa Đông, hơn 2 năm sau khi bắt đầu cuộc xâm lăng. Đầu tháng 9/2024, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky bay qua Washington vận động Mỹ gia tăng viện trợ quân sự.

Ngay sau khi Zelensky trở về nước, quân Ukraine đã phải rút khỏi Vuhledar, lấy lý do “để bảo tồn lực lượng và vũ khí.” Quân Nga đông gấp bội đã vây hãm, bắn đại pháo, hỏa tiễn, và bom có định hướng trong hai năm. Thành phố trước đây có 14.000 dân, phần lớn là công nhân mỏ than, giờ chỉ còn 100, theo Associated Press. Vuhledar nằm trên một khu đất cao từ đó có thể quan sát nếu quân Nga di chuyển trên hai đường giao thông dưới cánh đồng.

Chiếm được Vuhledar, Nga chuẩn bị tấn công Pokrovsk cách đó 30 cây số về phía Bắc, vốn là một trung tâm chuyển quân và vũ khí của quân Ukraine. Khi nắm được Pokrovsk, Nga sẽ dễ dàng tiến tới các thành phố Chasiv Yar và Toretsk, nằm trên vùng đất cao hơn. Cả chiến tuyến phòng thủ của quân đội Ukraine trong vùng này sẽ bị đe dọa.

Ngô Nhân Dụng - Bao nhiêu tiền vận động cho mỗi cử tri?

Tranh cử ở Mỹ có lẽ tốn nhiều tiền nhất thế giới; tranh cử tổng thống mỗi năm càng tốn hơn.

Nếu tính tiền chi tiêu của ban vận động cho các ứng cử viên tổng thống, cộng với tiền do đảng và các nhóm hỗ trợ độc lập của họ góp thêm vào, cuộc chạy đua giành chức tổng thống chi đến 3 tỉ mỹ kim vào năm 2016; năm 2020 nâng lên 6,5 tỉ. Đó là những con số đã được bản tin VOX điều chỉnh để dễ so sánh, coi như đồng đô la không mất giá vì lạm phát từ năm 2000.

Theo thời giá thì cuộc chạy đua năm 2020 giữa các ông Donald Trump và Joe Biden chi gần 7 tỉ mỹ kim. Nếu năm đó một nửa dân số Mỹ đi bầu, chi 40 đô la mới lôi được họ đến thùng phiếu.

Ngô Nhân Dụng - Tập Cận Bình bắt đầu nhượng bộ

Mỗi năm Cộng sản Trung Quốc thường kỷ niệm ngày 1 tháng 10 bằng những cuộc diễn binh rầm rộ. Năm nay họ chỉ biểu diễn một lễ chào cờ trước Thiên An Môn.

Trong bữa đại yến trước ngày “quốc khánh” Chủ tịch Tập Cận Bình còn báo động: “Con đường trước mặt sẽ không dễ dàng, sẽ rất nhiều khó khăn, chướng ngại, và chúng ta sẽ phải đối phó với những thử thách lớn như (con thuyền) trước sơn gió mạnh, sóng lớn, kể cả giông bão.” Ông kêu gọi toàn dân phải “cảnh giác…, định kế hoạch đối phó, hoàn toàn tin tưởng vào Đảng, vào quân đội, và nhân dân …”

Theo tin AP, hệ thống tuyên truyền của Trung Cộng vẫn tiếp tục thông báo các tin tức kinh tế phấn khởi mà không nhắc đến những khó khăn như dân chúng bớt tiêu tiền gây mối lo giảm phát, kinh tế trì trệ ảnh hưởng xấu ngay tới ngành xuất cảng; trong tình trạng cạnh tranh ngày càng gắt gao với các nước khác cũng đua nhau xuất cảng.

Ngô Nhân Dụng - Bình tĩnh trong năm bầu cử

Theo nghiên cứu của Pew Research thì năm nay có 15 triệu công dân Mỹ gốc Á châu có thể đi bầu, tăng thêm 2 triệu người so với 4 năm trước.

Bản tin của AAPI (Người Mỹ gốc Á châu và Thái Bình Dương) ước tính đảng Dân Chủ sẽ được 42 % ủng hộ, Cộng Hòa 22 %. Người Mỹ gốc Việt có khuynh hướng khác. Hơn một nửa (51 %) thường ủng hộ đảng Cộng Hòa, chỉ có 42 % bầu đảng Dân Chủ, theo Pew Research năm 2023.

Người Việt ở Mỹ quan tâm đến chính trị hơn các sắc dân thiểu số khác. Vì đại đa số chúng ta qua Mỹ để tị nạn chính trị. Người Việt thích bàn chuyện chính trị. Nhất là trong năm bầu cử tổng thống và quốc hội Mỹ. Chỉ còn trên năm tuần nữa sẽ đi bỏ phiếu, thế nào khi gặp nhau quý vị cũng có lúc nói đến chuyện chính trị. Xa hơn một chút, nhiều người sẽ tranh luận nên bầu cho ai.

Ngô Nhân Dụng - Thuế nhập cảng trong năm tranh cử tổng thống

Trong mùa tranh cử năm nay, cả hai ứng cử viên tổng thống Mỹ đều nói sẽ tăng “thuế quan” (tariffs), tức là thuế đánh trên hàng nhập cảng.

Cựu Tổng thống Donald Trump đã bắt đầu chính sách này khi tại chức, đánh thuế nặng trên nhiều món hàng nhập cảng từ Trung Quốc. Tổng thống Joe Biden giữ nguyên chính sách đó và đang chuẩn bị đánh thêm trên các món mới như xe chạy điện, bảng hứng nắng để sinh điện, vân vân, theo bản tin CNN. Phó Tổng thống Kamala Harris ủng hộ đường lối của ông Biden.

Năm nay, ứng cử viên Donald Trump đã báo trước sẽ tăng thuế quan nếu tái đắc cử. Hàng Trung Quốc sẽ bị đánh thuế 60 %; hàng mua từ các nước khác sẽ phải trả thuế từ 10 đến 20 phần trăm. Theo CNN ông dự đoán sẽ thâu được hàng ngàn tỉ đô la để chi tiêu cho các chương trình xã hội của chính phủ Mỹ.

Ngô Nhân Dụng - Cả nước đồng ca đòi độc lập

Ông Vladimir Putin đã tấn công Ukraine, lấy cớ nước này đang muốn gia nhập Minh ước NATO. Giờ lại nghe nói ông đang nhòm ngó ba quốc gia bên bờ biển Baltic, nằm ở phía Tây nước Nga!

Một bài trên báo The Daily Beast của Anna Nemtsova ngày 30 tháng Tám, 2024, cho biết một số “blogger,” có cả các sĩ quan quân đội Nga và các ngôi sao truyền hình ở Nga, đã đề nghị đánh chiếm hòn đảo Gotland (thuộc Thụy Điển), dùng đó làm căn cứ đánh ba nước để thử coi khối NATO dám ngăn cản ông hay không! Ông Putin hành động không thể đoán trước được, vì không ai biết lòng tham của ông mạnh đến mức nào!

Ba quốc gia Estonia, Latvia và Lithuania đã tuyên bố độc lập khi đế quốc cộng sản Liên Bang Xô Viết sụp đổ. Từ năm 2004 họ đã theo gương Thụy Điển và Phần Lan gia nhập khối NATO và Liên hiệp Âu châu, EU, từ năm 2011 bắt đầu dùng đồng euro làm tiền tệ.

Ngô Nhân Dụng - Dân Phần Lan sống hạnh phúc

Năm 2011 tôi đến Helsinki lần đầu chỉ vì muốn coi đất nước của Jean Sebelius có đẹp như ông mô tả trong bài Finlandia hay không. Tôi đã thấy nét đẹp nhất của xứ này là con người.

Năm nay tôi đọc một bản tin cho biết dân Phần Lan sống hạnh phúc nhất thế giới. Không có gì lạ! Họ cũng được tiếng là những người sống lương thiện nhất.

Người bạn Phần Lan gốc Việt đón tôi 23 năm trước là anh Nguyễn Trùng Dương, đã kể chuyện chính phủ Phần Lan muốn trắc nghiệm coi dân chúng có nghèo khó quá hay không. Họ “nghiên cứu” (survey) đại khái thế này: Cho người giả bộ đánh rớt bóp (ví) đựng tiền, rồi coi có bao nhiêu người lượm được đem trao cho cảnh sát!

Ngô Nhân Dụng - Olympics 2024 là chiến thắng của nước Pháp

 

Quốc gia thắng lợi nhất kỳ Olympics 2024 là Pháp, nước đăng cai tổ chức. Xứng đáng được thưởng huy chương vàng, so với các Olympics gần đây ở Tokyo, Atlanta, Bắc Kinh.

Muốn 329 cuộc tranh đua diễn ra êm đẹp – số lớn thứ nhì sau Thế Vận Hội Tokyo năm 2020 (339) – đòi hỏi cả nước phải cộng tác và phối hợp. Hơn 45.000 cảnh sát và nhân viên an ninh giữ trật tự - bình yên hơn so với London đang biểu tình đánh nhau chết người.

Hệ thống điện được xếp đặt lại, thay thế các máy phát điện chạy bằng dầu diesel trước đây, nối liền tất cả các vận động trường ở Paris và 300 địa điểm tranh tài khác trên cả nước. Paris đặt thêm 160 cây số đường dành riêng cho xe đạp nối liền các sân vận động – dân chúng bớt than phiền nạn kẹt xe; chính phủ nêu cao thiện chí bảo vệ môi trường! Dân Paris sẽ thừa hưởng 10.000 chỗ đậu xe đạp!

Ngô Nhân Dụng - Dân Bangladesh lật đổ chế độ độc tài

Các cuộc biểu tình trên đường phố khiến Sheikh Hasina phải bỏ chạy, trốn qua Ấn Độ, sẽ khiến giới lãnh đạo ở Hà Nội phải lo lắng. Mặc dù bà thủ tướng Bangladesh chỉ nắm quyền từ gần 20 năm, so với hơn 80 năm từ khi đảng Cộng sản Việt Nam lên nắm quyền.

Vụ thay đổi chế độ ở Bangladesh không phải là một cuộc đảo chính như thường thấy. Không có cảnh xe tăng bao vây dinh thủ tướng; không thấy các tướng lãnh họp nhau bàn thay đổi; họ cũng không đứng ra nắm quyền khi có cơ hội. Vị thủ tướng mới chưa bao giờ nuôi tham vọng đứng ra nhận chức vụ này, đã 83 tuổi, vốn không phải là một chính trị gia và đang ở Paris, làm cố vấn cho đoàn lực sĩ quốc gia dự Olympic.

Quá trình lật đổ Sheikh Hasina diễn ra ngoài đường phố. Các sinh viên bắt đầu biểu tình vì một lý do: Họ cũng muốn làm công chức. Họ chỉ phản đối quy chế bất công trong việc tuyển mộ thư lại. Luật lệ dành 30 % số ghế nhân viên nhà nước cho mấy loại ứng viên, đã được thi hành từ lâu.

Ngô Nhân Dụng - Đếm phiếu là chuyện rất phức tạp

Tự do dân chủ không phải một chủ nghĩa mà chỉ là những phương cách tổ chức cuộc sống thực tế. Dân chủ chỉ bao gồm những “luật chơi,” không khác các luật đá banh. Nếu tất cả mọi người giữ tinh thần “trọng pháp,” như các cầu thủ theo đúng “luật chơi,” thì xã hội có thể sống hài hòa với nhau.

Một luật chơi dân chủ là dân có quyền bỏ phiếu và mỗi lá phiếu đều có giá trị như nhau. Nhưng có nhiều phương cách bỏ phiếu khác nhau, có thể ảnh hưởng đến kết quả; có thể khiến không giữ được quy tắc “mỗi lá phiếu giá trị bằng nhau” nữa!

Cuộc bỏ phiếu tại nước Anh vừa qua là một thí dụ cụ thể. Đảng Lao Động (Labour) sẽ lập chính phủ, nắm quyền hành pháp, vì họ chiếm đa số trong Nghị viện (Parliament).

Ngô Nhân Dụng - Hãy chôn cất Chủ nghĩa Cộng sản

Trong bài trước, mục này đề nghị đảng Cộng sản Việt Nam hãy chôn cất chủ nghĩa Mác - Lê nin. Hơn nữa, từ nay phải chấm dứt không tôn thờ một thứ chủ nghĩa hay lý thuyết kinh tế, chính trị nào nữa.

Đó là một căn bệnh tâm thần từ châu Âu lan ra thế giới từ thế kỷ 19, mà chính các nước Tây phương nay đã trị gần hết bịnh rồi.

Ông Nguyễn Phú Trọng phí bộ óc thông minh của mình cả đời cổ động cho lý thuyết chính trị lỗi thời của Karl Marx và Vladimir Lenin. Ông viết: “… điều hết sức quan trọng là phải luôn luôn kiên định và vững vàng trên nền tảng tư tưởng lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin” (Trong bài “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam,” năm 2022.)

Ngô Nhân Dụng - Lý thuyết gia Mác xít cuối cùng

Ông Nguyễn Phú Trọng qua đời sau gần ba chục năm ngồi trong Bộ Chính Trị, đã được bầu làm Tổng bí thư ba lần, vượt qua giới hạn hai nhiệm kỳ.

Giống như Tập Cận Bình ở Trung Quốc, ông Nguyễn Phú Trọng đã loại trừ được các đối thủ chính trị bằng phong trào “đốt lò” chống tham nhũng, để thành người lãnh đạo độc nhất và tối cao.

Trong khi Ban Tuyên giáo Trung Ương Đảng ra lệnh cấm tất cả các cuộc trình diễn sân khấu, ca nhạc, giải trí khắp nước và soạn lại tiểu sử ông để chuẩn bị “quốc tang,” Tiến sĩ Nguyễn Quang A ở Hà Nội nhận xét, “… di sản của ông ấy là một người tham quyền cố vị, kiên định với chủ nghĩa Mác- Lênin…

Ngô Nhân Dụng - Tập Cận Bình còn phải rất bận rộn với ‘đả hổ, diệt ruồi’

Trong tuần tới, đảng Cộng sản Trung Quốc sẽ họp Trung ương lần thứ ba trong nhiệm kỳ này để quyết định đường lối trong năm, mười năm sắp đến. 

Kinh tế sẽ là đề tài quan trọng nhất, vì tâm trạng bi quan của dân đang làm kinh tế trì trệ. Tập Cận Bình cần khích động tâm lý, để dân Trung Hoa tiêu thụ nhiều hơn thay vì lo tiết kiệm. Một cách khôi phục niềm tin là chứng tỏ đảng Cộng sản vẫn quyết tâm chống tham nhũng.

Ngày 27 tháng Sáu, 2024, Bộ Chính Trị loan tin khai trừ ra khỏi đảng hai cựu bộ trưởng quốc phòng, Lý Thượng Phúc (Li Shangfu, 李尚福) và Ngụy Phượng Hòa (Wei Fenghe, 魏凤和). Đảng đã cho phép hệ thống tư pháp mở các cuộc điều tra và truy tố. Quân đội Trung Quốc không do nhà nước chỉ huy mà trực tiếp đặt dưới quyền của đảng. Cả hai ông bộ trưởng đều bị buộc tội “nhận tiền hối lộ và vi phạm luật lệ.” Họ bị tước bỏ địa vị đại biểu Quốc hội, do đó cũng mất quyền miễn tố.