Trần Văn Thọ - Một mùa xuân Tự lực Văn đoàn

Tại Nhật Bản, theo lịch và theo khí tượng học, mùa xuân kéo dài từ tháng Ba đến tháng Năm, nhưng theo cảm nhận thời tiết thì mùa xuân bắt đầu khi hoa anh đào nở (cuối tháng Ba đầu tháng Tư ở vùng Tokyo).

Khoảng giữa tháng Tư hoa anh đào đã tàn, nhường chỗ cho hoa đỗ quyên, mẫu đơn, thược dược, hoa đằng, v.v… Các loại hoa này lần lượt tàn trong tháng Năm và mùa xuân chuyển sang mùa hè. Như vậy về cảm nhận thì mùa xuân chỉ có độ 2 tháng.

Nhưng là người có hai quê hương, mùa xuân của tôi bắt đầu ở Việt Nam (từ Tết Nguyên đán, khoảng đầu tháng Hai dương lịch) và chấm dứt ở Nhật Bản, kéo dài khoảng 4 tháng. Ở Tokyo nhưng vẫn cảm nhận xuân về ở Việt Nam qua các bài báo Tết, qua không khí đón xuân ở quê nhà.

Nguyễn Cảnh Bình - Tàn tích xưa của Tự Lực Văn Đoàn

 

Lần đầu đặt chân đến ngôi nhà cũ của Tự Lực Văn Đoàn ở Cẩm Giàng, lòng không khỏi bồi hồi.

Những câu chuyện, cuốn sách, truyện ngắn ngày xưa mẹ tôi đọc và rồi tôi đọc... Cứ tưởng tượng ra cái khung cảnh của Trại Cẩm Giàng trong những câu chuyện của Thạch Lam man mác buồn xưa cũ, thì hôm nay hiện về.

Cánh cổng sắt han gỉ, bức tường gạch thô mộc, bảng tên xanh đơn sơ – tất cả như lặng lẽ giữ gìn một dấu tích vàng son đã lùi xa. Nơi đây, dưới những tán cây rậm rạp và con lối nhỏ phủ rêu, từng là mái nhà tinh thần của những người viết tài hoa đầu thế kỷ XX: Nhất Linh, Hoàng Đạo, Thạch Lam… Những trang viết khai mở văn chương hiện đại Việt Nam đã từng khởi sinh từ chính vùng đất lặng lẽ này. Vang bóng một thời.

Trần Thanh Cảnh - Tự Lực Văn Đoàn

 

Nhân buổi Chủ nhật mùa đông xứ Bắc nhưng ấm áp, tạnh ráo mấy văn nhân cao hứng lại rủ nhau xuống ga Cẩm Giàng, nơi có di tích của nhóm "Tự lực Văn đoàn" chơi.

Ông bạn giáo sư Nguyễn Văn Hiệp có vợ tháp tùng, cùng ông giáo sư Hoàng Dũng từ TPHCM ra nữa, vui quá.

Theo đánh giá của Tạ Duy Anh, nhóm Tự Lực Văn Đoàn chỉ tồn tại 7 năm, nhưng đã làm được một công việc khổng lồ: Chuyển nền Văn học Việt Nam, từ lối văn cổ sang văn mới, hiện đại, tiếp cận với các giá trị phương Tây.

Tạ Duy Anh - Thăm khu tưởng niệm Tự lực Văn đoàn

Càng dấn thân vào con đường viết văn, tôi càng nhận ra tầm vóc khổng lồ, không thể thay thế của nhóm Tự lực Văn đoàn với những cống hiến độc đáo của họ cho văn học, văn hóa và sự tiến bộ xã hội (đặc biệt là những tiến bộ về nữ quyền, sự bình đẳng, tinh thần bác ái) của đất nước, kéo dài ảnh hưởng cho đến tận bây giờ.

Khi tôi nói ra ý nghĩ này trong một bữa cơm thân mật tại nhà Hoàng Anh Sướng, thì hầu hết những người có mặt đều mong muốn được về thắp hương tưởng nhớ và tri ân các vị tiền bối tại quê hương của ba cụ nhà văn họ Nguyễn Tường, cũng đồng thời là linh hồn của cả nhóm (nghe nói Khái Hưng, một trong hai bậc thủ lĩnh tiêu biểu, cũng là con nuôi của dòng họ này?)

Và thế là, đúng 90 năm kể từ khi Tự lực Văn đoàn ra đời, chúng tôi lần đầu có mặt ở cái nơi từng được gọi là Trại Cẩm Giàng.