Hoàng Hưng - Nhớ lại sau 40 năm ra tù (Vụ án "Về Kinh Bắc") (5)

 

Thưa các bạn yêu quý

“Người nhớ lại” rất cảm động vì sự quan tâm và đồng cảm của hàng trăm bạn bè cũ và mới! Sau khi đọc 4 kỳ “nhớ lại”, một số bạn tỏ ý “tò mò” muốn biết về những ngày tháng trong tù của tôi!

Thú thật, tù thì tất nhiên là buồn, khổ, đau… Nhưng không hiểu sao, về già, toàn nhớ những chuyện “vui” các bạn ạ. Hôm nay, tạm coi là kỳ cuối “nhớ lại”, xin kể hầu các bạn một “chuyện tù vui”. Và “nhớ lại” mãi cũng… rất mệt, phải nghỉ! Hẹn các bạn khi nào khỏe lại… nhớ tiếp!

CHUYỆN “VUI” HỎA LÒ -  NHỮNG ĐÊM “HÁT ĐỐI” NÁO ĐỘNG PHỐ PHƯỜNG

Hoàng Hưng - Nhớ lại sau 40 năm ra tù (Vụ án "Về Kinh Bắc") (4)

VÌ SAO CÓ CHUYÊN ÁN “VỀ KINH BẮC”?

“Về Kinh Bắc ra đời trong một hoàn cảnh rất đặc biệt.

Vào cuối những năm 1950, bốn anh em chúng tôi (Hoàng Cầm, Trần Dần, Lê Đạt, Đặng Đình Hưng) sau khi đi lao động cải tạo về, vẫn nằm trong thời kỳ bị kiểm soát chặt chẽ. Nói cho đúng thì riêng tôi không phải đi lao động, (không biết vì lý do gì mà những nơi Hội Nhà văn liên hệ để đưa tôi đến lao động đều không nơi nào chịu nhận, thế là tôi thoát!), trong khi Lê Đạt thì đi Phú Thọ, Trần Dần đi Thái Nguyên.

Và nói về sự kiểm soát thì tôi cũng được thoải mái hơn hai anh ấy. Tôi cứ việc ở nhà trong khi Lê Đạt và Trần Dần thì tất cả các buổi sáng phải đến ngồi ở Hội Nhà văn. Chỉ uống nước chè, tán chuyện, cười ha hả thôi, nhưng vẫn phải đến. Nhưng việc in ấn thì dứt khoát là không được phép.

Hoàng Hưng - Nhớ lại sau 40 năm ra tù (Vụ án "Về Kinh Bắc") (3)

 

MẤY CHUYỆN THÚ VỊ VỀ “HẬU VỤ ÁN VỀ KINH BẮC”

Năm 2003, khi tôi về hưu tại báo Lao Động, do khiếu nại của tôi, báo Lao Động và Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam đã kiến nghị Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội trả lương hưu cho tôi theo cả thời gian làm việc trước khi bị bắt (quy định phi lý phi nhân của Bộ này là vứt bỏ hết thời gian làm việc của cán bộ công nhân viên trước khi họ bị kỷ luật hay bắt giam, như đã áp dụng với nhà văn Bùi Ngọc Tấn).

Lý do được nêu rõ trong công văn: Ông Hoàng Hưng bị bắt giam vì cầm tập thơ "Về Kinh Bắc" của Hoàng Cầm mà thời đó coi là phản động, nay xã hội đã có nhìn nhận khác, quyền lợi của ông Hoàng Hưng phải được trả lại. Kiến nghị bị từ chối.

Tôi gửi kiến nghị cho các bạn là nhà văn Lê Lựu, nhà quay phim Kiều Thẩm từng “lăng xê” cô đội trưởng du kích bảo vệ cầu Hàm Rồng là Nguyễn Thị Hằng hiện là Bộ trưởng Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội; nhà báo Nguyễn Thị Hằng Nga, tổng biên tập báo Người Lao Động và đại biểu Quốc hội, vợ người bạn tôi là nhà báo Nguyễn Quang Thọ, kèm theo lời doạ “sẽ biểu tình ngồi trước Quốc hội nếu không được giải quyết”.

Hoàng Hưng - Nhớ lại sau 40 năm ra tù (Vụ án "Về Kinh Bắc") (2)

 

May mắn là lúc ấy, báo chí Việt Nam bắt đầu “mở ra” khi rục rịch công cuộc Đổi mới!

Một số báo, tạp chí tiếng Pháp, tiếng Anh được bán trên lề đường Đồng Khởi (chắc là hàng “xách tay” của du khách nước ngoài). Tôi mua và tìm những bài thích hợp để dịch và gửi cho mấy tờ báo ở Sài Gòn. Sau này, khi có internet, công việc dịch thuật các bài vở mới trên các báo mạng để bán cho các báo đã là phần quan trọng trong thu nhập thường xuyên của tôi.

Cuốn sách dịch đầu tiên được xuất bản của tôi là cuốn “Mowgli người sói” dịch từ hai tập Jungle Book của Rudyard Kipling, do bạn tôi là Trần Hoài Dương của NXB Trẻ đặt hàng năm 1987. Đó là kết quả không thể tốt đẹp hơn của thời gian tự học tiếng Anh trong tù (học bằng một cuốn sách ngữ pháp tiếng Anh, một cuốn từ điển Anh-Pháp-Pháp-Anh, những tờ báo Moscow News của Liên Xô; tôi lần mò đọc và dịch không sót một chữ, say mê quên hết thân phận “tù”).

Hoàng Hưng - Nhớ lại sau 40 năm ra tù (Vụ án "Về Kinh Bắc") (1)

 

Ngày 30/10/1985, Trại cải tạo Thanh Cẩm, Cẩm Thủy, Thanh Hóa.

Trước đó khoảng nửa tháng, một buổi sáng trại viên tập hợp trước khi đi lao động, tôi chuẩn bị lên đọc báo Nhân Dân như nhiệm vụ thường ngày của người “phụ trách văn hóa” trong “Ban đại diện tù cải tạo”. Thì Giám thị trại xuất hiện, ra lệnh cho tất cả trại viên là sĩ quan công chức Sài Gòn về lán thu xếp nội vụ để… được về nhà!

Sau khi về lại xã hội, tôi mới biết đó là đợt trả tự do cuối cùng cho sĩ quan công chức cao cấp Sài Gòn gồm khoảng 60.000 người, cũng là lúc rục rịch cho đường lối “Đổi mới” năm 1986 khi đất nước sắp lâm vào đường cùng về kinh tế!

Tiếng xôn xao náo động trong ít giây, rồi ào ào những con người mừng rỡ chạy rất nhanh về các lán.

Lưu Trọng Văn – Không nơi nào an toàn bằng đứng ở phe Dân

 

Trước khi gặp văn nghệ sĩ trí thức trong đó hầu hết là những tên tuổi cộm cán có tư duy độc lập, ông Nguyễn Văn Nên suy nghĩ rất nhiều. Sẽ nói gì ?

Ông ra sông Sài Gòn nhìn ngắm dòng sông hồi lâu, rồi ngắm nhìn bức tượng Trần Hưng Đạo nơi ông đã quyết định trả lại chiếc Lư hương về vị trí của nó- vị trí của Lòng Dân, ông nghĩ đến Dòng chảy và nơi Hội tụ của các dòng chảy.

Và rồi ông đã nói về tôn trọng sự khác biệt, tôn trọng tư duy độc lập và dòng chảy ấy.

Cù Mai Công - Có một kẻ sĩ đất Gia Định "Chuộng khí tiết, trọng nghĩa khinh tài"

 

Tỉnh Gia Định của Nam kỳ lục tỉnh xưa, rộng từ Tây Ninh tới Mỹ Tho, Gò Công, lấy Sài Gòn làm trung tâm. Người Gia Định xưa, “Tục chuộng khí tiết, trọng nghĩa khinh tài. Học trò đọc sách, phần nhiều chú trọng sáng tỏ nghĩa lý mà vụng về văn chương” (Quốc sử quán triều Nguyễn, Đại Nam nhất thống chí, bản dịch, 1992, trang 208 - 209).

Ông Nguyễn Văn Nên, nguyên bí thư Thành ủy TPHCM dân Tây Ninh, gốc Gia Định xưa vừa nhận quyết định thôi “tổng trấn” TPHCM, sang làm ủy viên thường trực Tiểu ban Văn kiện Đại hội XIV của Đảng; đồng thời phân công theo dõi, chỉ đạo Đảng bộ TP.HCM cho đến Đại hội XIV của Đảng.

Dù biết trước nhưng nhiều người, trong đó có tôi, vẫn bần thần. Nhớ hồi ông mới về làm bí thư Thành ủy TPHCM (10-2020), tôi viết trong trang web nội bộ (báo Tuổi Trẻ), đại ý: “Ông Nên là người ngay lành, chính trực, khí tiết và không ưa nịnh. Ông Nên về TPHCM là hồng phúc cho bà con Sài Gòn - Gia Định”.

Lưu Trọng Văn - Những bức chân dung tìm lại được của họa sĩ Mai Trung Thứ

 

Mạ gã sinh ngày 24.08.1920, hôm nay nếu còn sống mạ gã tròn 105 tuổi.

Mới đây nhà nghiên cứu hội họa Tống Phước Quang đã tìm được mấy bức chân dung của mạ gã do họa sĩ Mai Trung Thứ vẽ khi mạ gã 16-17 tuổi. Lúc đó mạ gã được mệnh danh là hoa khôi trường nữ sinh Đồng Khánh, Huế.

Đâu đó thêu dệt những mối tình của thi sĩ Phạm Hầu, của họa sĩ Mai Trung Thứ với mạ gã. Gã chỉ biết khi vô Huế mạ gã cùng gã đến mộ Phạm Hầu thắp nhang giữa trưa nắng. Mạ gã có kể gã nghe là trước khi mất Phạm Hầu muốn gặp mạ gã.

Đỗ Trung Quân – Tiếc nuối cho La Pagode và Givral của Sài Gòn

 

Khi ngồi vào chiếc bàn mà đạo diễn Francis Ford Coppola 1970 ngồi gạch xóa kịch Bản The God Father ở café Trieste, San Francisco, tôi bỗng không khỏi nhớ đến La Pagode và Givral Sài Gòn.

Cả hai đểu là nơi những văn nghệ sĩ, nhà báo có tên tuổi lui tới. Đến hôm nay café Trieste (1956) vẫn còn với bức tường không bao giờ thiếu hình ảnh những nhân vật tên tuổi lớn, có người đoạt Nobel văn chương như Joshep Brodsky thường xuyên ra vào thuở sinh thời.

La Pagode (Cái Chùa) là chỗ ngồi, nơi gặp gỡ của những nhân vật văn hóa nghệ thuật danh tiếng nhất của Sài Gòn không thế kể hết tên, sau 1975 cũng đã biến mất.

Lâm Bình Duy Nhiên - Ông Thăng thật may mắn!

 

Một quan chức cộng sản bị tù vì tội tham nhũng với bản án 30 năm. Đinh La Thăng, từng một thời được cho là “một ngôi sao đang lên” của đảng. Ông đang chấp hành bản án được hơn 7 năm.

Nhiều tiếng nói nổi tiếng trong xã hội, từ giới báo chí, truyền thông đến văn nghệ sĩ đang kêu gọi nhà nước đặc xá cho Đinh La Thăng nhân dịp Quốc khánh 2/9.

Dĩ nhiên, những tiếng nói có tầm ảnh hưởng nay đều dẫn ra những lý do, theo họ, là chính đáng để đặc xá cho ống. Họ ngợi ca thái độ và tác phong của một người lãnh đạo “dám nghĩ, dám làm” để kêu gọi công lý “ở cái cách của một chế độ đối xử với những người đã ngã xuống – sau khi từng đứng ở tuyến đầu."

Nguyễn Thông - Những sơn ca của một thời (2)

Dạo tháng Ba vừa rồi, nhạc sĩ Lư Nhất Vũ mất, tôi có ít dòng tưởng nhớ một nhạc sĩ tài danh. Đoạn cuối bài nhắc đến ca khúc đầu tay của ông, bài "Chiều trên bản Mèo". Đây là ca khúc rất hay của chàng nhạc sĩ khi non trẻ, trong trẻo, yêu đời, chứ không ùng oàng, cấp tập không khí chiến tranh như nhiều bài ông viết sau này.

Chỉ có điều người ta cứ nhớ tới ông lại nhớ "Cô gái Sài Gòn đi tải đạn" chứ không phải bài chiều bản Mèo ấy. Cũng phải thôi, bởi nó đã lâu quá, xa xôi quá, mà thời đó không mấy người quan tâm tới văn nghệ do còn lo làm ăn, hai tay vày lỗ miệng, chẳng có thời gian chiều chuộng cái tai.

Có nhẽ cũng cần nhắc lại. Với lứa sinh giữa thập niên 50 chúng tôi ở miền Bắc, nhất là đám con em nông dân chân lấm tay bùn, quê nghèo chỉ bờ tre gốc rạ, thì sự thưởng thức văn nghệ là chuyện hết sức xa lạ, hiếm hoi. Hầu như chẳng biết rạp chiếu bóng, sân khấu ca nhạc/diễn kịch là gì, như thế nào.

Trần Thanh Cảnh – Bi thảm

Vừa nghiền xong hơn 800 trang sách của ông Đại tá Công an, nguyên Trưởng phòng ở Cục A25, [Cục an ninh văn hóa tư tưởng], Bộ Công an : Nhân văn Giai phẩm, sự kiện và nhân chứng.

Trước hết phải cám ơn anh Thái Kế Toại, đã dày công thu thập tài liệu, tiếp xúc với các nhân chứng vật chứng để làm nên bộ sách có tính chất toàn cảnh về một vụ án văn nghệ đình đám một thời. Một bộ sách tư liệu vô cùng quý báu để lại cho các thế hệ sau này họ biết, cha ông họ có một thời đã sống như thế nào. Một bộ sách lịch sử văn hóa đặc sắc.

Đọc bộ sách này, người ta sẽ hình dung ra toàn cảnh xã hội miền Bắc Việt Nam và không khí văn nghệ những năm mới giải phóng [1954], sau cải cách ruộng đất. Và cùng với các cuộc "long trời lở đất" : cải cách ruộng đất, cải tạo công thương nghiệp, Nhân văn Giai phẩm đã cùng nhau triệt phá tan tành nền tảng kinh tế xã hội, nền tảng văn hóa đạo đức trên miền Bắc. Tan hoang.

Phan Đăng - Nhà nghiên cứu âm nhạc Nguyễn Thụy Kha: "Họ đã ra đi, khép lại từng cánh cửa, và vĩnh viễn mang theo chìa khóa..."

 

Một buổi sáng mưa và gờn gợn gió năm 2016, mình đến quán café mà nhạc sĩ, nhà nghiên cứu âm nhạc Nguyễn Thụy Kha đã hẹn. Chủ đề của cuộc nói chuyện hôm ấy là sự nghiệp âm nhạc của rất nhiều nhạc sĩ Việt Nam đột ngột rời bỏ thế gian trong một năm qua.

Nhạc sĩ Nguyễn Thụy Kha xúc động kể kỹ lưỡng  từng người, rồi bảo rằng mỗi người ra đi là một cánh cửa khép lại. Và những người ra đi đều đã Vĩnh viễn mang theo một chiếc chìa khóa riêng.

Mình ấn tượng với cuộc đối thoại lần ấy đến nỗi mới đây đã đưa nó vào cuốn “39 cuộc đối thoại tri thức”.

Cù Mai Công - Lò kẹo một thời cưu mang « đám anh em văn nghệ sĩ mạt lộ »

CMC : Các tập sách của tôi có một số nhân vật ít nhiều bị coi là “phức tạp”, “nhạy cảm” mà truyền thông hiện giờ cũng ngại nhắc tên. Từ quan điểm tôn trọng thực tế, tôi vẫn viết về họ nhiều trang - dù có người cho là sách sẽ không ra được.

Nhưng rồi với chia sẻ của các anh chị quản lý có trách nhiệm, với tầm nhìn thoáng, rộng, năm tập sách “Gia Định là nhớ, Sài Gòn là thương” 1, 2 và ba tập Ông Tạ của tôi may mắn đã được ra. Trong đó có nhà thơ - nhà văn - nhà biên kịch - họa sĩ Bùi Chí Vinh. Nhân dịp được cà phê với anh, xin trích đăng một phần nhỏ trong một bài viết về anh trong “Gia Định là nhớ, Sài Gòn là thương” 2.

Nhà thơ Bùi Chí Vinh vốn dân xóm Lách nổi tiếng trên đường Yên Đổ (nay là Lý Chính Thắng). Xóm này không ít bà con gốc Bắc, trong đó có gia đình anh Bùi Chí Vinh và trùm du đãng Sơn Đảo. Mẹ anh thường nói với các con: “Gia đình mình là gia đình Công giáo yêu nước”.

Nguyễn Tấn Cứ -Tưởng nhớ nhà văn, họa sĩ tài hoa Khánh Trường

 

Không nhớ vào khoảng thời gian nào, lúc đó tôi đang ăn nhậu bù khú với bạn bè ở 81 Trần Quốc Thảo.

Trong khói thuốc bia rượu mù trời, khi cơn say bốc lên, bỗng có bàn tay khều khều phía sau, một tiếng nói như “truyền âm nhập mật“ trong tai. “Nguyễn Tấn Cứ, mầy có người từ bên kia về hỏi thăm kia". “Ai vậy?“. Quay lại thì ra là thi sĩ Nguyễn Tôn Nhan, ổng có vẻ bí ẩn “Khánh Trường, chủ biên Hợp Lưu đang nhậu bên kia“.

Văn kỳ thanh bất kiến kỳ hình, đó là lần đầu tiên tôi biết đến cái “ông nội khét tiếng“ từ nước trong ra nước ngoài nầy.

Cù Mai Công - Cư xá Tự Do : Văn nghệ sĩ chung xóm tướng tá, chính khách

 

Sau 1975, nhà văn – nhà thơ Hoàng Hải Thủy nổi tiếng viết bài thơ khá nhiều người biết “Áo vàng hoa”. Cuối bài thơ, ông ghi: “Tháng 7, 1977 - Nhà 259/29A Phạm Hồng Thái, Cư xá Tự Do, Ngã ba Ông Tạ, Sài Gòn”.

Cư xá này trên đường Lê Văn Duyệt nối dài/Phạm Hồng Thái (nay là Cách Mạng Tháng Tám), đoạn gần ngã tư Bảy Hiền - khu vực cuối của xã Tân Sơn Hòa, cách ngã ba – trung tâm Ông Tạ khoảng nửa cây số.

“Ngã ba Ông Tạ” ở đây hàm nghĩa khái niệm “vùng/phạm vi (thuộc) Ông Tạ”. Vậy nên, không chỉ nhà văn - nhà thơ Hoàng Hải Thủy, nhiều cây bút ở miền Nam trước đây cũng xác định cư xá Tự Do cách ngã ba Ông Tạ hơn nửa cây số thuộc vùng Ông Tạ.

Hoàng Dũng - Giải Nobel và chuyện chăn gà

Hình trên đây chụp ngày 21.01. 2017, cho thấy quan chức Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đang xin lỗi văn nghệ sĩ. Tất nhiên là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hàn Quốc và văn nghệ sĩ xứ kim chi, chứ không phải là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch và văn nghệ sĩ xứ ta.

Bộ trưởng Văn hóa, Thể thao và Du lịch Cho Yoon Sun bị cáo buộc chịu trách nhiệm về việc lập ra danh sách đen gồm ngót chục nghìn nghệ sĩ và nhân vật văn hóa dám phê phán chính phủ đương nhiệm của Tổng thống Park Geun Hye.

Đáng chú ý trong danh sách đen, có những người nổi tiếng, đang làm sáng danh Hàn Quốc trên trường quốc tế.

Song Chi - Lại vẫn trò “đấu tố”, và những màn xin lỗi, phân bua

Gần nửa thế kỷ rồi mà đảng và nhà nước cộng sản Việt Nam vẫn không thể vượt qua nỗi ám ảnh, thù hận. Sợ hãi lá cờ vàng và tất cả những gì liên quan đến chế độ Việt Nam Cộng Hòa.

Đám hồng vệ binh, dư luận viên, ăn lương của nhà cầm quyền đi lùng sục tìm mọi cơ hội để “đấu tố” tất cả những ai có dính dáng tới cờ vàng, tới Việt Nam Cộng Hòa. 

Bên cạnh đó, cũng không thể phủ nhận có những người thường, nhất là giới trẻ, sinh ra và lớn lên dưới chế độ này, đã bị ảnh hưởng bởi sự tuyên truyền lệch lạc, bóp méo lịch sử suốt bao nhiêu năm nên cũng hăng hái không kém trong những trò “đấu tố” này.

Huỳnh Chí Viễn - Quấy rối tình dục là biểu hiện của sự thiếu nam tính

Mười bốn năm trước khi tôi chuẩn bị xuất bản tác phẩm đầu tay “The Beatles - Nửa thế kỷ, một huyền thoại”, tôi có nhờ sự giúp đỡ về khâu xin giấy phép và xuất bản từ một nhà văn thuộc hàng tiền bối và cũng khá nổi tiếng.

Tất nhiên, đã là nhờ vả thì phải có chuyện mời đi ăn uống xã giao. Mỗi lần các thủ tục xin bản quyền và giấy phép xuất bản xong khâu nào thì tôi lại mời ông đi ăn để đáp lễ và sẵn tiện bàn bước tiếp theo. Vì ông đáng tuổi cha chú nên tôi thường chọn những quán ăn có phong cách trang nhã lịch sự, vừa để có thể yên tĩnh bàn công việc vừa thể hiện sự tôn trọng đối với ông. Nhưng một hai lần như vậy ông có vẻ không thích và đề nghị để ông dẫn đến quán quen.

Đó là một quán nhậu cao cấp với các nữ tiếp thị bia mặc váy rất ngắn và áo khoét rất sâu. Thấy ông, các nữ tiếp viên vây quanh cười nói tíu tít như có vẻ rất thân thiết rồi bắt đầu khui bia, đập khăn lạnh lau mặt và cười đùa cợt nhả. Thấy tôi có vẻ không thoải mái, ông đùa bảo: “Cứ thoải mái lên, tự nhiên như ở nhà đi cháu. Bác không méc người yêu cháu đâu!”

Dạ Thảo Phương - Không là không

Khi nghe câu chuyện về cô gái ấy, hơn tám giờ tối mới tìm cách thoát được ra khỏi phòng vị giám đốc nhiều chữ, tôi lập tức xác định tôi đứng bên cô và người nhà của cô.

Tôi có thời gian làm việc cùng phòng ban với anh ta trong một tờ báo lớn. Giữa tôi và anh ta chưa từng có một xích mích nào. Anh ta chưa bao giờ viết/ biên tập một điều ngu ngốc cho bạn đọc, chưa bao giờ làm một điều khuất tất với đồng nghiệp hay cộng tác viên.

Giữa tôi và anh ta còn có không thể đếm hết những người quen - bạn bè chung, là các nhà văn, nhà văn hóa, nhà nghiên cứu, nghệ sĩ.