Cù Mai Công - "Có một Sài Gòn tử tế, từ tâm"

Đó là tựa tập sách của tác giả Lê Văn Nuôi, một nhà báo từng là tổng biên tập báo Khăn Quàng Đỏ, Tuổi Trẻ. Khiến tôi thoạt nghĩ có lẽ cũng na ná vô số tập sách, bài báo, câu chuyện về tánh khí người Sài Gòn xưa nay: Phóng khoáng, bao dung, chia sẻ, tử tế và từ tâm…

Suy nghĩ ban đầu ấy có vẻ không đúng khi mở từng tập sách chưa tới 300 trang, tôi thật sự đã bị hút theo từng trang sách của một chàng trai tuổi mới lớn, đôi mươi ở quận 4 thập niên 1970, 1980… Vùng đất một thời mang danh “đất dữ”.

Thuở ấy, chàng trai ấy ở với cha mẹ trên đường Tôn Đản, khúc gần đường Tôn Thất Thuyết - trung tâm “đất dữ” quận 4.

Nguyễn Văn Tuấn - Thuyền: Lời tựa cho hành trình triệu Thuyền Nhân

Tôi đã đọc xong cuốn tiểu thuyết Thuyền của anh Nguyễn Đức Tùng. Phải công nhận là một cuốn sách đặc biệt. Phải giới thiệu mới được.

Khi đọc Thuyền của Nguyễn Đức Tùng (NXB Phụ Nữ, 2025), tôi như thấy lại chính mình: Một thuyền nhân từng đối mặt với cướp biển Thái Lan, từng sống qua những ngày tháng khắc nghiệt ở trại tị nạn, từng vật lộn học tiếng Anh để làm lại cuộc đời ở một vùng đất xa lạ.

Tôi cũng chia sẻ cảm giác khi đọc những chương gay cấn trong cuốn tiểu thuyết như tác giả thổ lộ "Khi tôi viết những dòng này, tay tôi run lên vì cảm giác căm hận, nhục nhã."

Nguyễn Văn Tuấn - Thương hoài ngàn năm

 

Hôm qua, có dịp dạo bước trên Đường Sách, tôi may mắn tìm được hai cuốn sách quý: Thương Hoài Ngàn Năm của nhà văn Võ Phiến và Đức Phật: Nhà Đại Giáo Dục của Hòa thượng Thích Minh Châu. Hai cuốn sách này có thể ví von như hơi thở của những ngày xưa cũ, nhưng lại mang theo những câu chuyện vượt thời gian.

Thương hoài ngàn năm

'Thương Hoài Ngàn Năm' là một tác phẩm của nhà văn Võ Phiến, xuất bản lần đầu vào năm 1962 ở Sài Gòn. Thời đó, cuốn sách được giới thiệu như là một tác phẩm viết về những người dân sống ở nông thôn và thành thị cùng những vấn đề nhân sinh muôn thuở: 

Tạ Duy Anh – Không thể trích dẫn

Chưa khi nào tôi cảm thấy khó khăn đến vậy, khi đọc và định nói điều gì đó, về một cuốn sách. Cuốn sách đó có cái tên khá khô khan : "Những Ngày Tháng Năm". Và tác giả của nó là Phan Thúy Hà (Sơn Khê)*, một cây bút tôi đã quen tên từ lâu, chưa biết mặt, và đây là lần đầu đọc cô ấy.

Đáng sợ và nể phục.

Chính tôi cũng không chắc chắn mình đang nói cảm nhận về cuốn sách hay tác giả của nó. Có lẽ cả hai.

Trần Thanh Cảnh – Bi thảm

Vừa nghiền xong hơn 800 trang sách của ông Đại tá Công an, nguyên Trưởng phòng ở Cục A25, [Cục an ninh văn hóa tư tưởng], Bộ Công an : Nhân văn Giai phẩm, sự kiện và nhân chứng.

Trước hết phải cám ơn anh Thái Kế Toại, đã dày công thu thập tài liệu, tiếp xúc với các nhân chứng vật chứng để làm nên bộ sách có tính chất toàn cảnh về một vụ án văn nghệ đình đám một thời. Một bộ sách tư liệu vô cùng quý báu để lại cho các thế hệ sau này họ biết, cha ông họ có một thời đã sống như thế nào. Một bộ sách lịch sử văn hóa đặc sắc.

Đọc bộ sách này, người ta sẽ hình dung ra toàn cảnh xã hội miền Bắc Việt Nam và không khí văn nghệ những năm mới giải phóng [1954], sau cải cách ruộng đất. Và cùng với các cuộc "long trời lở đất" : cải cách ruộng đất, cải tạo công thương nghiệp, Nhân văn Giai phẩm đã cùng nhau triệt phá tan tành nền tảng kinh tế xã hội, nền tảng văn hóa đạo đức trên miền Bắc. Tan hoang.

Nguyễn Thông - Văn thời hậu chiến (2)

 

(Đọc sách mới của Phan Thúy Hà)

Cầm cuốn sách “Những ngày tháng năm” của Phan Thúy Hà, cũng không đến nỗi dày, chỉ 263 trang, tôi tần ngần mãi.

Chẳng phải không muốn đọc, dù chính tôi đã đọc nó rồi khi còn bản thảo, mà sợ rơi vào tâm trạng ghê sợ chiến tranh. Cả cuốn sách là nỗi buồn chiến tranh, phơi bày thực chất chiến tranh mà lâu nay người ta cố giấu trong các tác phẩm văn học nghệ thuật.

Tôi đã đọc nhiều, có thể nói hầu hết tác phẩm dòng phi hư cấu của Hà, thậm chí có những cuốn được tác giả tin cậy cho đọc trước khi xuất bản. Nhưng chưa lần nào để viết đôi dòng về sách lại dùng dằng, khó, vất vả như với cuốn này.

Nguyễn Thị Tịnh Thy - Mấy dặm sơn khê

 

Sơn Khê là bút danh mà Phan Thúy Hà sử dụng trong cuốn sách vừa xuất bản tháng 5/2025: Những ngày tháng năm. Nhìn tên tác giả ở trang bìa, đọc nội dung của 260 trang sách, tôi liên tưởng đến bài hát “Mấy dặm sơn khê” của nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông.

Vẫn biết Sơn Khê đơn giản là miền núi non, nhưng Sơn Khê với “Những ngày tháng năm” còn là một hành trình vạn dặm. Hành trình ấy lắm nhọc nhằn và trắc trở khiến tác giả Phan Thúy Hà vốn không ưa sự màu mè, cầu kỳ, nay lại phải thay tên đổi họ khi in cuốn sách này.

Về nghĩa đen, mấy dặm sơn khê là những ngày vượt suối băng đèo lên tận Khe Sanh, sang tận Paris, rồi Huế, Sài Gòn… để tìm tư liệu và gặp gỡ các nhân chứng. Về nghĩa bóng, mấy dặm sơn khê là công việc hậu kỳ đầy lao tâm khổ tứ để cuốn sách được ra mắt độc giả, để những người hôm nay hiểu người người hôm qua, để “nghìn sau nối nghìn xưa”.

Nguyễn Thông - Văn thời hậu chiến (1)

 

(Đọc sách mới của Phan Thúy Hà)

Vừa mới đây, cả nước nhộn nhịp kỷ niệm 50 năm “ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước”. Năm mươi năm, nửa thế kỷ trôi qua, dài dặc mà như thoáng chốc.

Một nước gần thế kỷ đánh nhau hết cuộc này cuộc khác, chiến tranh như nỗi ám ảnh, muốn quên cũng chả được, nhất là những người đã trải qua nó. Hôm trước, bác cựu binh bên thắng cuộc gần nhà tôi ngậm ngùi bảo, phải đợi thế hệ tôi và ông chết đi, trôi vào cõi âm u, chỉ còn bọn trẻ không biết gì về súng đạn bom thì may ra mới bớt ùng oàng như vừa rồi. Nhắc tới chiến tranh, hãi lắm, tự hào làm gì.

Vậy nhưng vẫn có người nặng nợ về chiến tranh - cô Phan Thúy Hà.

Thái Hạo - Bên sống sót...

 

Tôi đọc một ngày, đến gần 2 giờ sáng thì xong “Những ngày tháng năm” của Phan Thúy Hà. Thực ra tôi đã nhiều lần dừng lại, bỏ đi làm việc khác hoặc lang thang trong vườn, cho đến khi tâm trí dịu đi.

Một định nghĩa về Chiến Tranh.

Chiến tranh không chỉ có máy bay, tên lửa, đạn pháo, thắng thua, xác người… Một khuôn mặt khác, được vẽ tỉ mỉ hơn, trầm hơn, và ghê gớm hơn. Không chỉ diễn ra trên chiến trường, chiến trường chỉ là một góc, nhỏ thôi. 

Nguyễn Văn Tuấn - Đọc sách "Cái vội của người mình" của Vương Trí Nhàn

 

"Các đồng chí có biết bên ấy chúng nó mặc quần áo bằng gì không? Bằng ni lông! Quần áo ni lông!"

Đó là nhận xét của thi sĩ Xuân Diệu, tác giả của những vần thơ tình nổi tiếng, trước cử tọa gồm các cán bộ và quân đội [1]. Ông nói về những điều mà ông cho là sự "sa đọa" của phương Tây. Bàn về các cựu tổng thống Mỹ, thi sĩ tỏ ra kinh ngạc:

"Còn tổng thống bên Mỹ hết nhiệm kỳ không còn làm tổng thống nữa, các đồng chí có biết nó đi làm gì không? Đi quảng cáo cho các hãng buôn kiếm tiền!"

Lê Thiếu Nhơn - Chuyện làng Buông qua lời kể của gã Lưu Trọng Văn!

‘’Chuyện làng Buông’’ là tiểu thuyết đánh dấu sự trở lại văn đàn của tác giả Lưu Trọng Văn, sau gần 30 năm mải mê định vị một cây bút điêu luyện trong đời sống truyền thông.

“Chuyện làng Buông” dày hơn 300 trang, khổ 16x24 cm, tính chi li khoảng 15 vạn chữ. Nếu 15 vạn chữ quy đổi thành 15 vạn viên gạch hay 15 vạn gốc rạ, thì để hiểu làng Buông cũng đơn giản.

Thế nhưng, 15 vạn chữ không nói chuyện viên gạch hay chuyện gốc rạ, mà nói chuyện con người, chuyện cuộc đời, nên làng Buông thực sự phức tạp để chia sẻ, để cảm thông.

Huy Đức - Chiến tranh không có khuôn mặt phụ nữ

 

"Cùng chúng tôi có một nữ điện báo viên. Cô vừa sinh dậy. Đứa bé còn rất nhỏ, phải cho bú. Nhưng người mẹ không đủ ăn, thiếu sữa, và đứa bé khóc. Bọn SS ở rất gần… Với cả chó. Nếu chúng nghe được, thì chúng tôi chết hết. Cả đội. Ba chục người… Cô hiểu không?

Chúng tôi có một quyết định…

Không ai dám truyền đạt lệnh của người chỉ huy, nhưng tự người mẹ đoán ra. Cô nhận đứa bé địu trên người xuống nước và giữ hồi lâu… Đứa bé không còn rống lên nữa. Nó đã chết. Và chúng tôi không ai dám ngước mắt lên nữa. Về phía người mẹ, và về bất cứ người nào trong chúng tôi…"

Lưu Trọng Văn - Khát vọng sống

Lê Kiên Thành ra mắt sách Khoảnh khắc sống với 15 tranh của Thành Chương.

Chương lúc đầu từ chối vẽ tranh cho sách của Thành vì không ưa, và không tin đám con ông cháu cha có thể viết một cái gì nên hồn. Nguyễn Quang Thiều bảo, thì anh cứ đọc đã rồi từ chối không muộn.

Nể Thiều, Chương đọc và như Chương nói lập tức bị cuốn hút bởi chuyện đời sống của những con người bình thường với một văn phong dung dị, chân thực. Vậy là Chương vẽ không hề minh họa mà thể hiện cách nghĩ của riêng mình về những mảnh đời thường ấy. Họ gặp nhau ở tấm lòng.

Phó Đức An - Hãy đứng trên vai người khổng lồ

 

Elon Musk, một cái tên chói lọi trên hành tinh và là người mà lão phục sát đất.

Điều khiến Elon Musk trở nên lôi cuốn là ở chỗ tính cách của anh giống như nhiều nhân vật lãnh tụ hiển hách qua các thời đại, cũng tràn đầy đam mê, tràn đầy năng lượng, không ngại mạo hiểm và tạo nên những kỳ tích.

Nhân vật lớn phù hợp nhất với tính cách của anh có thể là Napoleon. Họ đều xuất thân từ một khu vực ngoài lề xã hội. Napoléon sinh ra trên đảo Corse khu vực nói tiếng Pháp, Elon Musk sinh ra ở Nam Phi, một nơi tràn đầy bạo lực nói tiếng Anh. Anh đã từng bị bắt nạt khi còn trẻ vì thể trạng thấp và gầy.

Huy Đức - Có ai biết « Tiếng vọng đèo Khau Chỉa » là cuốn sử liệu đầu tiên về cuộc chiến tranh 17-2-1979

 

Tháng 2-2023, trong buổi ra mắt cuốn sách được viết bằng cả tâm sức của mình, tác giả Nguyễn Thái Long xúc động nói:

“Hôm nay cuốn sách Tiếng vọng đèo Khau Chỉa đã đưa tôi đến đây, trước quý vị cử tọa khả kính và các độc giả thân mến. Cùng tôi đến đây hôm nay là những đồng đội của tôi – cựu chiến binhTrung đoàn 567, họ ngồi ở khán phòng này, bên cạnh tôi. Và, ngoài kia, vong hồn các liệt sĩ Trung đoàn 567.

Hơn 500 con người, 44 năm trước đã vĩnh viễn nằm lại ở những cánh rừng, ngọn núi, ven suối, suốt một dải biên giới Cao Bằng, Vị Xuyên. Suốt mấy chục năm sau đó, không mấy ai biết đến họ, nhớ đến họ. Họ bị chìm đi trong quên lãng…”.

Tạ Duy Anh - Hồi ký Lý Quang Diệu

 

Sau nhiều gián đoạn vì công việc và vì những cuốn sách khác, cuối cùng tôi cũng đã đọc xong hai tập hồi ký dày gần 1.600 trang sách khổ to của ông Lý Quang Diệu.

Có rất nhiều điều để nói về cuốn hồi ký đồ sộ này, và chúng không chỉ cần phải có cảm hứng mà cần cả thời gian nữa.

Sau đây chỉ là vài tóm lược vắn tắt nhất về bộ sách.

Trần Thanh Cảnh - Đọc "Một khoảng nối dài Việt Nam Cộng Hòa"

 

Phải nói luôn là tôi mất khoảng hai tháng, vật vã mới đọc xong cuốn sách này.

Một cuốn hoàn toàn khác phong cách hấp dẫn của Tạ Chí Đại Trường trong "Lịch sử nội chiến Việt Nam" và "Chuyện phiếm Sử học", những cuốn mà tôi thích.

Đọc "Một khoảng nối dài Việt Nam Cộng Hòa", có lúc cảm thấy như đang đọc "Bất khuất" xưa của Nguyễn Đức Thuận: những mô tả về trại cải tạo không khác gì mấy những trang về "địa ngục trần gian Côn Đảo" khi xưa. Lại nữa, đọc sách ông Trường, thấy có cả tuổi trẻ của mình bị bỏ đói, rét khốn khổ vật lộn kiếm miếng ăn thêm trên miền biên viễn để mà tồn tại.

Nguyễn Văn Tuấn - Người tị nạn sung sướng nhứt

 

Đúng 42 năm trước vào ngày này (26/01) tôi tới Úc làm người ‘refugee’. Hôm nay, nhân ngày Quốc Khánh Úc, tôi đọc cuốn hồi ký ‘The Happiest Refugee’ (Người tị nạn sung sướng nhứt) của Đỗ Anh cho các bạn thưởng lãm. Đây là tấm gương của một người gốc Việt thành đạt ở Úc.

"Tôi đang lái xe như bay trên Đại lộ Hume với tốc độ 130 km/h. Tôi đã mất kiểm soát một vài lần nhưng tiếng brrrrrr của những dãy phân cách màu trắng giữ cho tôi đi đúng làn xe. Nước mắt tôi dàn dụa làm ướt đẫm cái volant xe, rất trơn trợt. Tôi khóc như mưa.

Liệu ông ấy có nhận ra tôi? Nếu không, tôi sẽ quay đầu và bỏ đi.

Nguyễn Thông - Một quá khứ không dễ bị chôn vùi (2)

 

Gõ những dòng này sau khi đã mất mấy đêm để dừng ở chữ cuối cùng trong lời kể của nhân chứng Mai Văn Niệm, nhân vật cuối của cuốn sách “phi hư cấu”, tôi bàng hoàng. Tôi sẽ không lược lại nội dung sách, nhất là các anh Thái Kế Toại, Trương Huy San… vừa làm rồi.

Trong sách, 25 người tự kể về đời mình, là 25 mảnh ghép lịch sử về cải cách ruộng đất. Nhiều khi tự hỏi, sao một người thầy giỏi giang, đạo đức, tài năng như thầy Ngụy Cao Hiền mà người ta đang tâm vu cho quốc dân đảng và lôi ra xử bắn. Hiền tài như thầy Hiền (người đã dạy đám học trò nghèo thành người tài giỏi của đất nước, trong đó có nhà sử học lừng danh Hà Văn Tấn), liệu nước này có được mấy người?

Xin chép lại đôi dòng trong cuốn sách, lời kể của chứng nhân-nạn nhân Trần Văn Kinh:

Nguyễn Thông - Một quá khứ không dễ bị chôn vùi (1)

 

Phan Thúy Hà nữ nhà văn (tạm coi là cây bút trẻ dù tuổi đã ngoại “tứ thập bất hoặc”), tác giả của những cuốn sách dậy sóng văn đàn và xã hội hơn 6 năm qua như “Đừng kể tên tôi”, “Tôi là con gái của cha tôi”, “Những trích đoạn của các anh”, và nhất là cuốn “Gia đình” (ghi chép từ những nhân chứng sống về cải cách ruộng đất) vừa cho ra mắt “đứa con” mới của chị.

Cuốn “Đoạn đời niên thiếu”, Nhà xuất bản Hội nhà văn, tháng 7.2023. Cũng xin mở ngoặc chút để ghi nhận: Vị giám đốc, tổng biên tập nhà xuất bản này là nhà văn Nguyễn Quang Thiều. Ông Thiều râu kẽm đương kim Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam.

Những cuốn sách của Hà luôn chứa rất nhiều điều để trao đổi, về các mặt. Những cái ấy, sẽ nói sau. Tôi chỉ te tái khoe sớm điều này: Cuốn mới toanh “Đoạn đời niên thiếu” có thể coi như tập 2, hoặc phần 2, của cuốn “Gia đình” lừng danh. Một thứ vĩ thanh nặng trình trịch 250 trang, chứa đầy xót xa, đau buồn về thân phận con người; dựng lại pho lịch sử từ người trong cuộc mắt thấy tai nghe. Một thời kỳ lịch sử u ám, đen tối, được tái hiện bởi lối văn phi hư cấu.