Nguyễn Thông - Nhớ nghề

Hôm nay tây lịch 20.11. Mấy đứa sinh viên thuê trọ ở căn đối diện nhà tôi ngay từ tối qua đã bày bán hoa tươi trên vỉa hè trước cửa. 

Bọn trẻ bây giờ nhanh nhạy, biết làm ăn, nhưng khổ, tự mình xoay sở kiếm ăn tha hương, ráng đỡ gánh nặng cho gia đình. Bà xã tôi bảo, cứ mỗi lần ngó chúng bày hoa, nào dịp 8.3, 20.10, 20.11, rồi tết dương lịch, tết âm lịch, cứ thương thương, ngậm ngùi làm sao ấy.

Xứ mình nhiều ngày lễ, trong đó có lễ riêng của nhà giáo, những người làm nghề dạy học. Cứ tới tháng 11 là không chỉ thầy lẫn trò mà dư luận xã hội cũng lao xao chộn rộn về ngày 20, ngày Nhà giáo Việt Nam.

Tạ Duy Anh - Tiểu thương, mưu sinh và phục vụ

 

Tiểu thương là tên gọi để chỉ những người buôn bán nhỏ. Trong số họ, nhiều người không có cửa hàng cửa hiệu. Họ chủ yếu lấy công làm lãi, lấy chăm chỉ, chịu thương chịu khó để nhặt từng đồng lẻ, rồi gom góp lại thành món.

Mặc dù rất tần tảo, đa số cũng chỉ đủ sống và nuôi con cái ở mức bình thường. Về cơ bản tiểu thương luôn là những tấm gương lao động thực thụ. Họ làm việc đầu tắt mặt tối từ lúc nửa đêm, gà gáy, bất kể mưa to gió lớn, rét mướt hay nóng chảy mỡ.

Thời kinh tế bao cấp, mọi thứ đều phân phối qua hệ thống các cửa hàng mậu dịch, thì tiểu thương bị liệt vào thành phần kinh tế ngầm, không được công nhận chính thức, vì thế cũng không có bất cứ sự bảo hộ pháp lý nào. Họ bị gọi miệt thị là con buôn, bọn phe phẩy, những kẻ đầu chợ cuối chợ, làm ăn ngoài luồng...

Nguyễn Thông - Bất chợt người muôn năm cũ (1)

 

Dọn dẹp tủ sách cũ đầy bụi, bà xã tôi lôi ra một đống sách đen sì, giấy vàng khè, cầm lên lật giở ra là gẫy vụn rơi lả tả. Đám ấy tôi mua từ thời đầu thập niên 80, có những cuốn giá chỉ tiền hào, tiền đồng.

Chẳng hạn bộ “Sông Đông êm đềm” của M. Solokhov 4 cuốn (in 1983), giá 14 đồng/cuốn; tập truyện ngắn “Những dấu chấm phía chân trời” của nhà văn Nguyễn Thị Ngọc Tú (in năm 1983) có 7 đồng rưỡi, cuốn tuyển thơ “Tình bạn tình yêu” 8 hào, v.v…

Hầu hết đã giòn, hỏng do hồi ấy giấy chất lượng rất kém (nhiều trang còn cộm hẳn cục bã mía hoặc mẩu rơm), in mờ, chữ nhỏ, lại bảo quản không tốt. Nó là thứ tài sản của niềm đam mê, bỏ đi tiếc lắm. Bà xã cười bảo chữ thế kia, giấy thế kia, mắt mũi kèm nhèm thế kia, có đọc được nữa không mà tiếc.

Nguyễn Thông - Chuyện đánh răng và ống kem Hynos

 

Thỉnh thoảng người ta nhắc nhau “cái răng cái tóc là góc con người”. Ý rằng một cái thì nhỏ (nhỏ như sợi tóc), một cái thì khuất trong mồm (chả ai nhe răng suốt ngày, có mà như thằng điên) nhưng đừng coi chúng vặt vãnh không đáng kể, bởi nó cũng là một phần (góc) của người đấy.

Buồn cười, có nhà báo lại viết thành “gốc con người”, lý luận rằng răng tóc là gốc (basic), là nền tảng con người. Tôi đọc vậy thì biết vậy, chứ thực tình chả hiểu răng sao lại là nền tảng, hay tại mình ngu quá.

Từ khi mọc răng tới hơn 10 tuổi, hình như tôi chỉ đánh răng vài chục lần. Bây giờ bọn trẻ nghe vậy thì khiếp, bẩn bỏ mẹ, kinh quá. Nhưng đó là tôi nói thật, đơn giản vì thời ấy (giữa thập niên 50 đến giữa thập niên 60) đám trẻ con chúng tôi không có bàn chải răng, thuốc đánh răng.

Nguyễn Thông - Viết tiếp chuyện xe đạp

Bọn trẻ, thanh thiếu niên bây giờ được “đội ta lớn lên cùng đất nước” (một bài hát thiếu nhi có tên như vậy), hưởng những thành quả của cuộc sống đổi thay theo thời gian (chậm so với ở nhiều nước khác cùng xuất phát điểm) nên hầu như không có mấy kiến thức về xe đạp.

Cũng phải thôi, chả nhẽ bắt chúng chịu mãi phận nghèo khó như mình. Kể những gì liên quan tới loại “xe của một thời” này, phần để mua vui, phần cho con cháu ngậm ngùi biết cha mẹ ông bà chúng đã đoạn trường như thế nào.

Như tại hạ đã biên hầu các vị, chiếc xe đạp những năm 80 trở về trước là thứ tài sản giá trị nhất của nhiều gia đình, có nhẽ chỉ sau căn nhà. Quê tôi nông thôn nông dân, rất nhiều nhà mãi tới thập niên 90 mới sắm được xe đạp, có cái để đi lại, đi làm, cho con học trường xa đỡ vất vả. Quý lắm.

Nguyễn Thông - Những sơn ca của một thời (2)

Dạo tháng Ba vừa rồi, nhạc sĩ Lư Nhất Vũ mất, tôi có ít dòng tưởng nhớ một nhạc sĩ tài danh. Đoạn cuối bài nhắc đến ca khúc đầu tay của ông, bài "Chiều trên bản Mèo". Đây là ca khúc rất hay của chàng nhạc sĩ khi non trẻ, trong trẻo, yêu đời, chứ không ùng oàng, cấp tập không khí chiến tranh như nhiều bài ông viết sau này.

Chỉ có điều người ta cứ nhớ tới ông lại nhớ "Cô gái Sài Gòn đi tải đạn" chứ không phải bài chiều bản Mèo ấy. Cũng phải thôi, bởi nó đã lâu quá, xa xôi quá, mà thời đó không mấy người quan tâm tới văn nghệ do còn lo làm ăn, hai tay vày lỗ miệng, chẳng có thời gian chiều chuộng cái tai.

Có nhẽ cũng cần nhắc lại. Với lứa sinh giữa thập niên 50 chúng tôi ở miền Bắc, nhất là đám con em nông dân chân lấm tay bùn, quê nghèo chỉ bờ tre gốc rạ, thì sự thưởng thức văn nghệ là chuyện hết sức xa lạ, hiếm hoi. Hầu như chẳng biết rạp chiếu bóng, sân khấu ca nhạc/diễn kịch là gì, như thế nào.

Nguyễn Thông - Chuyện kho lương thực

Nhiều bạn hỏi có còn cuốn "Chuyện thời bao cấp" và "Quanh quất phận người" nào không, nhà cháu đành thưa thật rằng đã bán hết rồi. Lúc bấn trong lòng, lại chả có tí kinh nghiệm gì, đâu dám in nhiều, nên phụ lòng những người yêu quý mình quá.

"Chuyện kho lương thực" là một truyện trong 39 truyện tiếp theo về thời bao cấp (tập 2), nhà cháu đưa trước lên đây. Vừa như lời xin lỗi về việc không đáp ứng được sự quan tâm và lòng tốt của mọi người, vừa hé ra nội dung của tập 2 vậy.

Tháng 8.1964, máy bay Mỹ đánh ra miền Bắc. Lứa chúng tôi sinh sau ngày hòa bình lập lại, vào độ tuổi lên 10 lần đầu tiên biết thế nào là chiến tranh. Lại những cuộc sơ tán người và tài sản, chỉ không giống thời Pháp từ vùng tạm chiếm ra vùng tự do (hồi ấy gọi là tản cư), mà là kéo nhau về nông thôn.

Nguyễn Thông - Dẹp lãng phí chứ không cần tiết kiệm

Hôm nay lại nóng. Chiều 1.6.25, các báo đồng loạt đăng bài viết “của” ông Tô Lâm - Tổng bí thư. Cứ đà này, chả mấy mà ra được vài cuốn tuyển tập.

Ông ấy viết về tiết kiệm.

Đó không phải vấn đề mới. Trong máu người dân xứ ta đặc hồng cầu tiết kiệm. Càng nghèo càng tiết kiệm. Chỉ những anh bán giời không văn tự mới hoang phí ném tiền qua cửa sổ Eurowindow. Tôi vốn ngu dại, vụng đường làm ăn kiếm tiền, sống được tới giờ có nhẽ chủ yếu nhờ tiết kiệm ; hình như chưa khi nào hoang phí ; tiết kiệm tới mức cực đoan, tới giờ vẫn chịu khó tự vá quần áo rách để mặc, dù có thể mua được đồ mới.

Thanh Mai - Ác mộng

 

Tối qua nằm mơ thấy cả nhà tôi bị kẹt ở Việt Nam, không làm sao vượt thoát được. Tiền thì hết sạch, công việc không có, không biết phải kiếm sống thế nào. Buồn ơi là buồn! Lo ơi là lo!

Chừng giựt mình tỉnh giấc mà mừng quá xá vì rõ ràng mình đang ở Mỹ, đã thoát được cuộc sống ở xứ “thiên đàng” từ lâu. Hú hồn!

Những ác mộng tương tự như thế này lâu lâu lại xuất hiện, có khi vì về thăm Việt Nam làm mất giấy tờ không sao về Mỹ lại; hoặc ra sân bay về Mỹ bị làm khó dễ; hoặc đi vượt biển trên ghe mà cứ trôi loanh quanh trên mấy con rạch đen ngòm…Nói chung là những ác mộng tìm cách đi khỏi Việt Nam vì khổ quá! Nỗi ám ảnh đã ăn sâu vào tiềm thức lâu lâu lại hiện ra trong mơ.

Nguyễn Văn Tuấn - Những ngày tháng không quên sau 1975

 

Đó là những ngày tháng rất khó khăn sau 1975, mà ngày nay ít ai trong giới trẻ biết dù họ thỉnh thoảng nghe đến cái gọi là "Thời Bao Cấp". Càng ít người nghe qua về chế độ tem phiếu, đốt sách, Đánh tư sản, Kinh tế mới, tù cải tạo, thảm nạn Thuyền Nhân, v.v...

Tem phiếu

Một phần trong nền kinh tế mới sau 1975 là "chế độ tem phiếu". Mặc dù nó đã có từ 1957 ở miền Bắc, nhưng dân trong Nam chẳng biết gì! Theo chánh sách tem phiếu này, tất cả nguồn lương thực, thực phẩm và nhu thiết yếu cuộc sống được phân phối qua tem phiếu được cấp cho mỗi gia đình.

Nhà nước có những tiêu chuẩn cụ thể cho mỗi giai tầng trong xã hội. Một người dân được tiêu chuẩn 150 gram thịt mỗi tháng (tương đương với mức tiêu thụ thịt trung bình trong 1 ngày hiện nay của người trưởng thành). Nhưng các cán bộ nhà nước thì được hưởng 300 gram đến 500 gram mỗi tháng, tùy theo cấp bậc. Gạo cũng được phân phối theo chế độ tem phiếu, và tiêu chuẩn theo giai cấp rất rõ rệt. 

Nguyễn Thông - Chuyện đánh răng và ống kem Hynos

 

Thỉnh thoảng người ta nhắc nhau “cái răng cái tóc là góc con người”. Ý rằng một cái thì nhỏ (nhỏ như sợi tóc), một cái thì khuất trong mồm (chả ai nhe răng suốt ngày, có mà như thằng điên) nhưng đừng coi chúng vặt vãnh không đáng kể, bởi nó cũng là một phần (góc) của người đấy.

Buồn cười, có nhà báo lại viết thành “gốc con người”, lý luận rằng răng tóc là gốc (basic), là nền tảng con người. Tôi đọc vậy thì biết vậy, chứ thực tình chả hiểu răng sao lại là nền tảng, hay tại mình ngu quá.

Từ khi mọc răng tới hơn 10 tuổi, hình như tôi chỉ đánh răng vài chục lần. Bây giờ bọn trẻ nghe vậy thì khiếp, bẩn bỏ mẹ, kinh quá. Nhưng đó là tôi nói thật, đơn giản vì thời ấy (giữa thập niên 50 đến giữa thập niên 60) đám trẻ con chúng tôi không có bàn chải răng, thuốc đánh răng.

Võ Khánh Tuyên - Nghịch lý

 

Hồi nhỏ, thế hệ tui không hề lạ lẫm chuyện cây bút chì còn một đoạn ngắn ngủn vẫn xài tốt. Nhiều khi cầm cây bút mà nó lọt thỏm trong lòng bàn tay, bên ngoài không thấy gì luôn. Thậm chí còn ráng nối thêm thứ gì đó làm cán.

Rồi lớn lên chút, vào quán cơm, quán nước, thấy chủ quán kỳ công tìm lon sơn, lon sữa bò, chai nhựa...đổ xi măng cứng ngắc vào cái hộp quẹt gas cũ xì. Hoặc đơn giản hơn là cột chắc chắn bằng dây.

Rồi đi du lịch, ở phòng trọ, thậm chí khách sạn hai, ba sao ; có mấy đôi dép lào rẻ tiền mà cũng chơi chiêu : Chơi hai chiếc cùng bên, hoặc nham nhở hơn cắt mịa đi hai mỏ dép, làm mỗi lần bước từ phòng tắm ra nó ướt dơ luôn mười ngón chân son.

Nguyễn Văn Tuấn - Thời Bao Cấp

 

Tôi mới mua một cuốn sách nhan đề « Thương Nhớ Thời Bao Cấp », là sưu tập những câu nói dân gian thời Bao Cấp.

Cuốn sách là một bức tranh sinh động, nhưng chỉ tập trung phản ánh thời Bao Cấp ở miền Bắc. Đối với độc giả miền Nam, những người đã sống qua thời kỳ Bao Cấp sau năm 1975, có lẽ sẽ không tìm thấy hình ảnh của mình trong những trang sách này.

Tuy nhiên, điểm thú vị của cuốn sách nằm ở những câu nói dân gian đầy tính châm biếm, vừa dí dỏm vừa phản ánh thực tế xã hội thời bao cấp. Những câu như:

Linh Lê - Đỗ Mười Một

 

Thời còn Liên Xô, cứ Liên Xô có cái gì là là nước ta bê nguyên xi về, nhất là tư duy kinh tế.

Một nền kinh tế bao cấp, nhất cử nhất động cứ phải theo chỉ đạo máy móc từ trung ương, đã giết chết sản xuất hàng hóa và thị trường. Sống chủ yếu dựa vào bầu sữa viện trợ, đến khi bị cắt, giật mình nhìn lại, dường như chả tự làm được thứ gì ra hồn.

Chuyện đã qua cũng mấy chục năm rồi. Cụm từ “ngăn sông cấm chợ” được sinh sau năm 1975, đầu tiên phổ biến ở miền Nam, rồi lan ra cả nước. Miền Bắc trước đó cũng có ngăn cấm lưu thông hàng hóa nhưng người ta không gọi vậy, mà dùng chữ khéo léo hơn, là “quản lý thị trường”.

Chu Hồng Quý - Tin vui cho nước Nga : Kế hoạch khôi phục Liên Xô sắp thành hiện thực

 

Truyền thông Nga rầm rộ đưa tin, Đuma quốc gia Liên bang đã ủng hộ kế hoạch phát hành tem phiếu thực phẩm trên khắp nước Nga.

Chủ tịch Ủy ban Thị trường - Tài chính, Anatoly Akskov cho rằng, lạm phát đang nhanh chóng tiêu hủy thu nhập của người dân. Phiếu thực phẩm sẽ được áp dụng ở Kaliningrad ít nhất là trước năm 2025, và tiếp tục thực hiện trên toàn Nga. Tem phiếu đang được khẩn trương in ấn tại Tula.

Trong khi đó, ở chiến trường, các đồng chí hồng quân Nga khi chiếm được boong-ke của Ukraine như chuột sa chĩnh gạo, đã thể hiện tâm trạng hào hứng phấn khởi như giải phóng Sài Gòn:

Nguyễn Văn Tuấn - Đọc sách "Cái vội của người mình" của Vương Trí Nhàn

 

"Các đồng chí có biết bên ấy chúng nó mặc quần áo bằng gì không? Bằng ni lông! Quần áo ni lông!"

Đó là nhận xét của thi sĩ Xuân Diệu, tác giả của những vần thơ tình nổi tiếng, trước cử tọa gồm các cán bộ và quân đội [1]. Ông nói về những điều mà ông cho là sự "sa đọa" của phương Tây. Bàn về các cựu tổng thống Mỹ, thi sĩ tỏ ra kinh ngạc:

"Còn tổng thống bên Mỹ hết nhiệm kỳ không còn làm tổng thống nữa, các đồng chí có biết nó đi làm gì không? Đi quảng cáo cho các hãng buôn kiếm tiền!"

Hà Phan - Có ai thích quay lại với thời bao cấp ?

Thỉnh thoảng thấy những bài hoài niệm thời bao cấp. Rằng khi đó thiếu thốn đủ thứ nhưng "đầy tình người", bà con thân thuộc xóm giềng đối đãi tử tế đùm bọc vui vẻ với nhau!

Tôi cũng từng sống qua thời ấy, từng chen nhau đến lòi cơm để giành mua từng miếng mỡ. Từng nịnh nọt mậu dịch viên bán gạo hơn chiều vong, từng mong sớm có điện để đêm đỡ dài thăm thẳm... nên thấm và ám ảnh những ngày đó lắm!

Tiếc rằng họ không nhắc nhiều đến những cực nhọc, khó khăn, khổ sở và cả cay đắng của "bóng ma" bao cấp. Thường chỉ ca tụng kiểu ăn mày dĩ vãng hay nghèo mà bình yên như quan chức, đại gia tiền chẳng biết làm gì nữa thích giảng đạo lý.

Nguyễn Thông - Vụn về Hưng Yên (8)

Ấy, đã nhắc Hưng Yên thì chớ quên nhãn. "Dừa ngon Bình Định, Vĩnh Long/Thanh trà xứ Huế, nhãn lồng Hưng Yên".

Hồi dạy chúng tôi văn học dân gian phần ca dao, thầy Chu Xuân Diên ví dụ câu "Hỡi cô cắt cỏ bên sông/Có muốn ăn nhãn thì lồng sang đây" rồi giải thích kiểu chơi chữ này chắc xuất phát từ vùng Hưng Yên bởi chỉ đất Phố Hiến cũ mới có nhãn lồng.

Nhãn lồng nức tiếng cả nước, nghe thiên hạ nói vậy, chứ ngay cả lúc há hốc mồm nghe thầy Diên giảng, tôi cũng chưa được ăn nhãn lồng bao giờ. Miền Bắc những năm thập niên 60 - 70 là thế, vùng miền có đặc sản, nhưng do chiến tranh, do đi lại khó khăn, nhất là nghèo không có tiền, nên cứ tự cung tự cấp, tự sản tự tiêu.

Nguyễn Thông - Chuyện rửa chân đi ngủ

Đọc báo sáng nay thấy tin gió mùa đông bắc (người quê tôi gọi là gió bấc) đã về. Chợt thương bà con ngoài ấy vừa chịu nạn bão số 3 và lũ lụt, tan nát nhà cửa, mất cả quần áo chăn màn sắp đối mặt với cái rét. Thương lắm. Mình nghèo, không giúp gì được người nghèo, tủi thân.

Đang bị đau, cũng chả thể viết gì, nhà cháu đưa lại bài đã biên cách nay gần chục năm.

Thời hoa niên của những đứa trẻ nghèo trôi qua trong nghèo đói và chiến tranh thường đầy những chuyện buồn. Có những lúc muốn rứt phắt ra, không nhớ nữa, không cho nó nằm trong đầu nữa mà chả được. Có lẽ chúng đã ăn vào từng tế bào não mất rồi.

Nguyễn Thông - Vụn về Hưng Yên (3)

Thời thập niên 70 thế kỷ trước (thêm chữ thế kỷ vào nghe xa xôi quá nhưng thực ra cách nay mới hơn 50 năm), từ Hải Phòng quê tôi lên Hà Nội có hai cách (hai lối) là đường sắt và đường bộ (đường số 5).

Đường sắt, đi riết nhớ tên từng ga, nếu tính từ Hà Nội về Phòng qua các ga Hàng Cỏ, Long Biên, Gia Lâm, Phú Thụy, Như Quỳnh, Lạc Đạo, Cẩm Giàng, Cao Xá, Hải Dương. Qua một số ga trên đất Hải Dương nữa thì tới đất Phòng với Dụ Nghĩa, Chợ Hỗ, Vật Cách, Thượng Lý. Rồi đích cuối là ga Hải Phòng trên đường Lương Khánh Thiện, đường này từ thời Pháp dân quen gọi phố ga.

Trên đất Hưng Yên, tàu hỏa chỉ dừng ở hai ga Như Quỳnh, Lạc Đạo, mươi phút rồi lại xọc xạch xọc xạch đi, có nhẽ vì thế hiểu biết của tôi về vùng đất nhãn cũng chả được nhiều.