Nguyễn Văn Tuấn - "The tables have turned"

 

Tôi theo dõi câu chuyện tù cải tạo của anh Lê Nguyễn với nhiều cảm xúc lẫn lộn, đặc biệt là đoạn anh mô tả hai người từ hai chiến tuyến -- ông Nguyễn Xuân Phong (VNCH) và ông Xuân Thủy (VNDCCH) -- trong trại cải tạo Long Thành sau 1975.

■ "Cải tạo"

Giới trẻ ngày nay (đa số) có lẽ chưa bao giờ nghe qua hai chữ « cải tạo », nên vài dòng « chuyện xưa » cũng cần thiết.

Sau 1975, có hàng trăm ngàn (hay có người cho là hàng triệu) quân nhân cán chánh phục vụ cho Việt Nam Cộng Hòa đi học tập cải tạo. Nhiều người tình nguyện đi « học tập cải tạo ». Nhưng trong thực tế là ... đi tù.

Họ được thông báo là chỉ đi 1 tháng thôi, nhưng trong nhiều trường hợp thì nhiều năm. Có người ở trong tù cải tạo hơn 10 năm. Nhiều người qua đời trong các trại cải tạo.  Có thể nói một cách công bằng rằng tù cải tạo là một vết thương khó lành đối với nhiều người.

Anh Lê Nguyễn là một trong hàng vạn người từng đi tù cải tạo sau 1975. Anh cho biết những bạn tù khác từng rất nổi tiếng : Vũ Hồng Khanh, Ngô Viết Thụ, Nguyễn Xuân Phong, v.v…

■ Thái độ của người dân ở hai miền Nam Bắc

Anh Lê Nguyễn đi tù cải tạo ở Long Thành và Xuyên Mộc. Anh cho biết có thời điểm tù nhân được ra ngoài mua đồ và được bà con bán hàng bày tỏ cảm tình. Họ không lấy tiền khi tù mua hàng hoá hay ăn một tô hủ tíu.

Nhưng các tù nhân bị chuyển ra ngoài Bắc thì khác hẳn. Nhiều hồi kí kể lại rằng họ bị người dân ném đá (thiệt). Đây không phải là do dàn dựng (?) mà là xuất phát từ sự căm thù thật của người dân ngoài đó. Còn tại sao họ căm thù thì là một câu chuyện khác. Tuy nhiên, không phải quản giáo nào cũng ác độc đâu ; cũng có những người tử tể và ngầm giúp đỡ tù cải tạo.

■ Trường hợp Duyên Anh

Anh Lê Nguyễn từng có thời ở tù chung với Nhà văn Duyên Anh. Có thể nói rằng tôi bắt đầu yêu văn chương từ những tác phẩm của Duyên Anh Vũ Mộng Long. Sau 1975, Duyên Anh bị bắt (cùng với Doãn Quốc Sỹ, Dương Nghiễm Mậu, Phan Nhật Nam, Thanh Tâm Tuyền), và ông bị đi tù cải tạo 5 năm (1976 - 1981). Sau khi ra tù, ông vượt biên và định cư ở Pháp vào năm 1983.

Ở hải ngoại, có người phao tin rằng ông làm "ăng ten" trong thời gian ở tù cải tạo. Rồi ông người ta hành hung rất nặng dẫn đến tật nguyền.

Qua video, anh Lê Nguyễn cho biết Duyên Anh từng làm "nhà trưởng" trong thời gian ở trại cải tạo Long Thành. Ở vai trò này, các nhà trưởng thường tiếp xúc với cán bộ quản giáo, nhưng họ có hại bạn tù hay không thì không ai biết. Anh Lê Nguyễn cho rằng không có chứng cớ gì để nói Duyên Anh làm ăng ten cả.

Người ta còn cáo buộc về cái chết của nhà văn Nguyễn Mạnh Côn là do Duyên Anh (cần nói thêm rằng Nhà văn Nguyễn Mạnh Côn là người thầy của Duyên Anh). Khi ở tù ông Nguyễn Mạnh Côn tuyệt thực và vi phạm luật lệ trại cải tạo, rồi sức khoẻ bị suy kiệt và qua đời, chứ chẳng dính dáng gì đến Duyên Anh. Nhưng vì ông Nguyễn Mạnh Côn ở trong nhà do Duyên Anh quản lí nên người ta nghi ngờ oan cho Duyên Anh.

■ Gặp nhau trong tù : Nguyễn Xuân Phong và Xuân Thủy

Trong video, anh Lê Nguyễn mô tả đoạn người bên phe VNCH là ông Nguyễn Xuân Phong thấy ông Xuân Thủy. Hai người từng ở hai chiến tuyến khác nhau và từng đối đầu nhau trong bàn hội nghị.

Ông Phong là một nhà ngoại giao và từng là trưởng đoàn đàm phán của VNCH Hòa đàm Paris 1972. Người bên phe đối đầu là ông Xuân Thủy, trưởng đoàn VNDCCH. Hai ông này chắc từng tranh luận sôi nổi trong hoà đàm.

Sau 1975, ông Phong bị đi tù cải tạo. Còn ông Xuân Thủy là một quan chức cấp cao chắc là đi thị sát tình hình cải tạo. Hai người không gặp nhau vì chắc ông Xuân Thủy không thể nhìn thấy tất cả tù cải tạo. Nhưng ông Nguyễn Xuân Phong thì nhìn thấy ông Xuân Thủy. Tác giả Lê Nguyễn mô tả ông Phong đứng trong trại nhìn ra ngoài sân thấy ông Xuân Thủy và chỉ lặng thinh, coi như chưa từng gặp mặt, chưa từng biết.

Anh Lê Nguyễn bày tỏ sự kính trọng sâu sắc với ông Nguyễn Xuân Phong vì ông giữ được phẩm giá, không oán trách hay van xin, mà lặng lẽ chấp nhận sự thay đổi của thời cuộc. Đây là một câu chuyện về sự khắc nghiệt thời hậu chiến, nơi kẻ thắng người thua bị đảo ngược vị thế chỉ trong chớp mắt.

■ Bài học "The tables have turned"

Câu chuyện Duyên Anh cũng là một bài học. Chỉ dựa vào những lời đồn đoán vu vơ, những người cực đoan đã đánh ông đến bại liệt ! Thật là một xã hội nguy hiểm. Trong cuộc sống có những con người mù quáng và cuồng nộ sẵn sàng hành hung người ta, và Duyên Anh là một nạn nhân.

Người phương Tây có một câu "the tables have turned". Câu này khó dịch hết ý, nhưng có thể tạm dịch là "thế sự xoay dần" hay "thế cờ đảo ngược". Câu này, cũng giống như "Lên voi xuống chó" diễn tả sự vô thường của cuộc đời: hôm qua là "voi" (vị thế cao), mai có thể "xuống chó" (vị thế thấp), và ngược lại.

Nó nhấn mạnh tình huống hai ông từng đối đầu bình đẳng tại Ba Lê, nhưng 3 năm sau (1975), thế sự xoay ngược. Sự im lặng của ông Phong như một sự thừa nhận ngầm về "thời thế thế thời phải thế".

Ông Nguyễn Xuân Phong, dù ở vị thế bị tù đày, vẫn giữ được sự bình thản và tôn trọng chính mình. Bài học wisdom ở đây là : Trong nghịch cảnh, phẩm giá là thứ võ khí tinh thần mạnh nhứt, giúp con người vượt qua mà không mất đi bản thân. Dù thời cuộc thay đổi, lòng người nếu vững vàng thì vẫn có thể giữ được sự kính trọng từ người khác, như cách tác giả Lê Nguyễn kính trọng ông Phong.

NGUYỄN VĂN TUẤN 09.12.2025