Lê Diễn Đức - Chiến lược mới có định hình nước Mỹ trong dài hạn ?

 

Thủ tướng Ba Lan, Donald Tusk, gửi lời cảnh báo đến Washington: “Các bạn Mỹ thân mến, châu Âu là đồng minh gần gũi nhất của các bạn chứ không phải là vấn đề của các bạn.”

Nhưng đúng lúc ấy, Chiến lược An ninh Quốc gia Mỹ năm 2025 dài 33 trang được Nhà Trắng công bố như một cú chấn động làm rung chuyển trật tự thế giới quen thuộc. Ông Trump đặt bút ký vào tài liệu này, và thông điệp gửi ra toàn cầu gói gọn trong một tinh thần rất rõ: Mỹ sẽ lo cho Mỹ trước. Phần còn lại - tự lo.

Vì vậy, NATO, châu Âu hay Ukraine… tất cả đều phải chuẩn bị cho một “kỷ nguyên Trump” thực dụng, lạnh lùng, khó đoán và không khoan nhượng. Mỹ tuyên bố không còn theo đuổi “thống trị toàn cầu”, không còn trả hóa đơn an ninh cho châu Âu, và không còn nhảy vào mọi cuộc chiến để cứu ai khác.

Washington xoay trục về lợi ích sống còn của chính mình: Biên giới, kinh tế và Tây Bán Cầu. Ông Trump tự mô tả mình là “tổng thống của hòa bình”: chốt Gaza, đàm phán Ukraine, mở ra các thương mại mới. Đây không phải Mỹ của thời Obama hay Biden; đây là một nước Mỹ quay lại mô hình “đế quốc phòng thủ” kiểu Monroe Doctrine - nhưng phiên bản Trump, sắc lạnh và rất thực dụng.

NATO được đặt trước tối hậu thư: Từ nay tự lo lấy. Châu Âu phải gánh phần lớn năng lực phòng thủ trước năm 2027, và nếu không đạt? Mỹ sẵn sàng thu quân. Tài liệu còn mô tả châu Âu là một lục địa “suy thoái, mất bản sắc, khủng hoảng nhập cư, giảm sinh”, và Mỹ không muốn cõng thêm một gánh nặng. Số liệu cũng rất phũ: trong 32 nước NATO chỉ có 23 nước đạt mức 2 % GDP quốc phòng – và ông Trump muốn nhiều hơn thế.

Điểm khiến phương Tây giật mình là giọng điệu hòa giải bất ngờ với Nga. Chiến lược mới không còn coi Moscow là kẻ thù cần kiềm chế, mà là một đối tác cần đàm phán để ổn định lại châu Âu. Ông Trump muốn một lệnh ngừng bắn càng sớm càng tốt ở Ukraine để khóa cuộc chiến, giảm gánh nặng cho châu Âu và hạ nhiệt kinh tế.

Bản kế hoạch 28 điểm bị rò rỉ thậm chí nghe như một “thỏa thuận lớn” đang được chuẩn bị: Ukraine không vào NATO, Crimea – Lugansk – Donetsk thuộc Nga, đóng băng tiền tuyến, không tên lửa tầm xa, không căn cứ NATO… Đổi lại Kyiv sẽ có bảo đảm an ninh kiểu Điều 5 trong 10 năm. Không khó hiểu vì sao châu Âu… hoảng.

Phản ứng của châu Âu cho thấy mức độ lo sợ và mất lòng tin: Cuộc gọi bị rò rỉ giữa Macron – Merz – Zelensky nói thẳng rằng Mỹ có thể “bỏ rơi Kyiv”. EU thì than phiền kế hoạch hòa bình được viết mà không hỏi ý họ, còn Đức đáp lại lạnh lùng: “Chúng tôi không cần lời khuyên từ bên ngoài.” Khoảng cách Mỹ – châu Âu chưa bao giờ giãn ra nhanh đến thế.

Nhưng điều quan trọng nhất với tôi vẫn là câu hỏi: Liệu chiến lược này có định hình nước Mỹ trong dài hạn không? Tôi cho rằng không.

Từ trước tới nay, chính sách đối ngoại của Mỹ thường có tính liên tục qua nhiều thập kỷ – từ containment thời Truman đến Reagan, hay mở rộng NATO từ Clinton đến Bush và Obama. Một chiến lược chỉ sống lâu khi nó phản ánh đồng thuận rộng rãi trong bộ máy an ninh, quốc hội và giới hoạch định chiến lược.

Chiến lược 2025 thì ngược lại: Nó đi ngược với quan điểm truyền thống của Lầu Năm Góc, đi ngược di sản 80 năm của NATO, và thậm chí không có sự đồng thuận ngay trong chính Đảng Cộng hòa. Quốc hội Mỹ đã thông qua luật cấm tổng thống rút khỏi NATO nếu không có 2/3 Thượng viện - nghĩa là ngay cả khi Trump muốn, hệ thống cũng không cho phép đi quá xa.

Mỹ có một quy luật: Sau mỗi cú xoay trục cực đoan, nước này luôn bật trở lại “trung tâm” khi tổng thống rời nhiệm sở. Bush đã cực đoan hóa can thiệp, rồi Obama điều chỉnh; Trump thu quân, rồi Biden kết nối lại liên minh. Vì vậy, Chiến lược An ninh Quốc gia 2025 có thể gây chấn động mạnh trong ngắn hạn, nhưng rất khó trở thành định hướng lâu dài của nước Mỹ.

Nói gọn lại: Đây là chiến lược của một nhiệm kỳ, không phải của nước Mỹ. Nó phản ánh thế giới quan của một cá nhân, không phải lộ trình của siêu cường số một. Trật tự thế giới có thể rung lắc vì Trump, nhưng để định hình dài hạn nước Mỹ, thì chưa đủ.

LÊ DIỄN ĐỨC 06.12.2025 (Tựa bài do Thụy My đặt)