Nguyễn Thông - Lại báo dốt

Nhà cháu chỉ mong mục "Báo dốt" lâu lâu mới tòi ra một lần, chứ cứ vài ba hôm lại "báo dốt" thế này thì mệt lắm, tội nghiệp tiếng Việt lắm.

Chả là hôm nay 18.3.25, báo VNN đăng bài với tít "Công an tìm tung tích người đàn ông tử vong trong tư thế treo cổ gần chùa". Tôi thường đọc báo này (nghe nói giờ bộ chủ quản nó do ông Đào Ngọc Dung cầm đầu) nên hay gặp sạn, chứ thực ra chả thù hằn gì nó.

Trên rất nhiều báo (thời nay báo chí đa dạng, có cả báo in, báo điện tử nên không gọi là tờ báo nữa), trong nhiều phát ngôn của nhà đài phát thanh, truyền hình, ta thường đọc, thường nghe họ viết/nói mấy từ “tung tích”, “tông tích”, nhất là khi thông tin nội dung pháp luật, ai đó liên quan tới vụ án.

Điều đáng lưu ý, người nói/viết đã nhầm lẫn hoặc không hiểu gì về ngữ nghĩa từ, cứ dùng tràn lan, cẩu thả, chả phân biệt được sự khác nhau của hai từ này.

Trong thực tế, khi xảy ra vụ án, vụ việc nào đó, cơ quan điều tra (công an) thường truy tìm người liên quan. Có những đương sự, công an biết rất rõ tên gì, con nhà ai, thân nhân (cha mẹ, anh chị em... nó) ra sao, ở nơi nào, nhưng do đương sự trốn tránh, không biết đang trốn ở đâu, thì truy tìm tung tích. Xin nhớ rằng chỉ tìm tung tích khi chưa thấy đương sự, dù nó sống hay chết.

Tung có nghĩa là chân, bàn chân. Hành tung là chân đi. Ông vua ngày xưa thỉnh thoảng cải trang làm dân để trực tiếp tìm hiểu cuộc sống gọi là vi hành (vi là nhỏ, cũng có nghĩa kín đáo, lặng lẽ, vi hành là đi không cho ai biết). Tích là dấu vết, chứng cứ để lại. Tung tích nghĩa là dấu chân, vết chân, dấu vết để lại. Ngày xưa người ta ghét nhau tới mức "ghét đào đất đổ đi", tức là ngay cả cái dấu chân nó trên đất cũng phải đào đổ chỗ khác để khỏi nhìn thấy. Biệt tích là mất sạch dấu vết. Trốn biệt tích là trốn không để lại dấu vết.

Mở rộng ra, tìm tung tích là tìm kẻ đang lẩn trốn, đang không có mặt để xác định nó đã đi đến những đâu, chỗ nào, theo đường nào ngả nào, còn lại dấu vết gì (không hẳn là dấu chân, bởi chân chỉ mang tính tượng trưng). Chẳng hạn cái áo thường mặc, cây bút, chiếc quẹt hay dùng, thậm chí đầu mẩu thuốc lá loại gì, thỏi son, chiếc bao cao su... Nhà chức việc cứ theo dấu vết mà lần tìm, bắt kẻ bị truy nã.

Tông để chỉ gốc, nguồn gốc, gia thế, người thân họ hàng. Dân gian có câu “con nhà tông chẳng giống lông cũng giống cánh”. Khi điều tra, chưa biết đương sự là con cái nhà ai, ông bà cha mẹ anh chị em vợ chồng hoặc người yêu của kẻ phạm là ai thì công an sẽ dò hỏi tìm tông tích, để xác định.

Chẳng hạn y tên A con ông B cháu cụ C, từ đó dò ra manh mối, nhất là thời nay để ý nó có gọi điện thoại về nhà không, cho người thân là ai. Qua kỹ thuật hiện đại, công an sẽ biết nó đang trốn ở nơi nào, khu vực nào (giờ đây công an chủ quản cả mạng MobiFone thì có mà trốn đằng giời). Nhiều đứa tưởng mình khôn, mượn máy người khác gọi về cho người yêu nhưng vẫn bị công an lần theo định vị, xác định tổ con tò vò túm tại chỗ, hì hì.

Tóm lại, đối với đương sự cần tìm, nếu biết gốc tích nó rồi nhưng nó đang biến đi đâu ấy thì dùng từ tung tích. Còn với đứa chưa biết nó con nhà ai thì dùng tông tích, các anh chị nhà báo nhé.

Trở lại tít báo nói trên, nạn nhân sờ sờ ra đó, dù đã chết, thì tìm tông tích, chứ nó còn trốn được đi đâu mà tung với cẳng.

Dùng lung tung, thiên hạ cười cho.

NGUYỄN THÔNG 18.03.2025