Nếu có nghiên cứu lịch sử Việt Nam (khách
quan một chút) thì ta phải nhìn nhận là nếu không có Pháp "đô hộ" Việt
Nam, thì Việt Nam cũng trở thành thuộc địa của một đế quốc Tây phương khác (như
Anh, Tây Ban Nha...).
Việt Nam cũng có rất nhiều cơ hội để trở
thành một "tỉnh" của Trung Quốc. Và ta cũng thấy rằng "chữ quốc
ngữ" của các ông cố đạo không hề là phương tiện để thực dân chinh phục Việt
Nam.
Việt Nam bị lệ thuộc Pháp là do
"tình cờ địa lý" chớ không hề do "tham vọng lãnh thổ" của đế
quốc Pháp. Mục tiêu chinh phục của Pháp thời đó, cũng như Anh và các đế quốc
Tây phương khác, là lục địa Trung Hoa. Lục địa này cực kỳ giàu có vì đông dân lại
nhiều vàng bạc, ngọc ngà châu báu tơ lụa... trong khi quân sự lại yếu kém. Việt
Nam thời đó, nhìn lại qua hình ảnh của các nhà du hành Pháp, rõ ràng kém mở
mang, nếu không nói là cực nghèo, không có gì để gợi lòng tham của đế quốc. (Nếu
không thì Việt Nam đã bị Anh chiếm trước cả Pháp).