Mặc dù các lực lượng chiếm đóng của Nga ở Ukraine đã xác định tư thế phòng thủ trong vài tháng qua, nhưng điều đó không có nghĩa là họ đã ở thế phòng thủ ở mọi cấp độ và ở mọi khu vực của Ukraine.
Tướng Gerasimov, người mà chúng tôi cho là nắm quyền chỉ huy toàn bộ hoạt động quân sự đặc biệt của Nga ở Ukraine đang thực hiện một “chiến lược phòng thủ.” Đồng thời, ông ta đang tiến hành các hoạt động tấn công ở cấp độ chiến thuật và chiến dịch.
• Các lựa chọn chiến lược ban đầu của Gerasimov
Trước khi nghiên cứu chiến lược phòng thủ của Gerasimov, chúng ta hãy xem xét một loạt các lựa chọn dành cho ông ta khi người Ukraine bắt đầu các cuộc tấn công năm 2023. Trong một bài báo vào tháng 6 năm 2023, tôi đã khám phá ra ba hướng hành động rộng rãi mà Gerasimov có thể áp dụng. Các lựa chọn chiến lược cho ông ta khá ít vì Putin nhìn thấy lợi thế trong việc khơi mào chiến tranh. Do đó, việc giữ những vùng lãnh thổ chiếm được từ Ukraine phải là yếu tố trung tâm trong bất kỳ chiến lược nào của Gerasimov.
Ba hướng hành động rộng rãi mở ra cho Gerasimov mà tôi đã xác định vào tháng 6 như sau:
- Tùy chọn 1: Nỗ lực. Lựa chọn đầu tiên của Gerasimov là kiên trì trong thời gian này và quan sát sự phát triển của giai đoạn đầu của cuộc tấn công Ukraine. Do đó, Gerasimov có lẽ muốn đợi càng lâu càng tốt để xem nỗ lực chính của Ukraine sẽ tập trung vào đâu. Gerasimov, có thể lưu tâm đến “cú đấm một-hai” (đòn đấm trong boxing, khi một cú đấm từ tay này được tiếp theo bằng một cú đấm tay kia mạnh hơn và rất nhanh) Kherson – Kharkiv năm ngoái, sẽ theo dõi các hoạt động nghi binh và các hành động đánh lừa khác của Ukraine.
Rõ ràng, lựa chọn ưa thích của ông là giữ lại toàn bộ lãnh thổ Ukraine hiện đang bị chiếm đóng, hấp thụ các cuộc tấn công của Ukraine và (cuối cùng) cho thấy người Ukraine chỉ có thể đạt thành công tối thiểu. Khi làm như vậy, Gerasimov có lẽ đã hy vọng duy trì đủ sức mạnh chiến đấu để thực hiện một số loại hoạt động tấn công của Nga vào cuối năm nay khi các cuộc tấn công của Ukraine lên đến đỉnh điểm.
- Tùy chọn 2: Nỗ lực Plus. Lựa chọn tiếp theo của Gerasimov là một biến thể của Lựa chọn 1, nhưng với những mũi tấn công hạn chế vào các điểm yếu của Ukraine. Đây là một lựa chọn phức tạp hơn vì ông ta sẽ cần tập hợp các lực lượng chiến đấu và hỗ trợ cho một chiến dịch tấn công từ lực lượng vốn đã suy yếu của mình. Điều này có thể sẽ nhanh chóng xuất hiện trong kế hoạch thu thập thông tin tình báo của Ukraine và nó trở thành mục tiêu. Mặc dù đó có thể là một lựa chọn, nhưng người Nga đã không thể hiện được sự tinh tế trong việc đạt được những thành tựu lớn với các hoạt động tấn công của họ trong năm nay.
- Lựa chọn 3: Định hướng lại Phòng thủ. Có lẽ khó khăn nhất cho lựa chon này là về mặt chính trị – nhưng hiệu quả về mặt quân sự – sẽ là tái định hướng hệ thống phòng thủ của Nga xung quanh Crimea và Donbas. Điều này có nghĩa là người Nga sẽ từ bỏ phần lớn (nhưng không phải tất cả) lãnh thổ mà họ chiếm giữ bất hợp pháp kể từ tháng Hai năm 2022. Điều này còn có nghĩa là họ sẽ tập trung phòng thủ vào ba khu vực – Luhansk, Donetsk và Crimea. Nó sẽ rút ngắn đáng kể chiến tuyến và cho phép thiết lập lực lượng dự trữ cơ động đáng kể cho quân Nga. Tuy nhiên, điều này sẽ cho chúng ta chứng kiến “cây cầu đất liền” tới Crimea bị xóa sổ và (nó) sẽ là bất khả thi về mặt chính trị đối với Putin. Đây có thể là một vị trí dự phòng hữu ích nếu mọi thứ trở nên tồi tệ với người Nga trong những tháng tới nhưng khó có thể được coi là một lựa chọn thuận lợi trong môi trường hiện tại.
• Hành động của Gerasimov: Lựa chọn 2 được tiến hành
Rõ ràng là Gerasimov đã quyết định Lựa chọn 2. Nỗ lực chính của ông ta rõ ràng là giữ vững vị trí ở miền nam Ukraine, từ Donetsk đến tận phía tây cho đến Kherson. Đây là một phần của Ukraine có ý nghĩa sống còn đối với tương lai kinh tế của nước này và việc Nga chiếm đóng lãnh thổ khiến Ukraine không thể tiếp cận các vùng đất nông nghiệp và khai khoáng quan trọng. Nó cũng cung cấp một bước đệm quan trọng để giảm khả năng Ukraine tiến hành các cuộc tấn công tầm xa chống lại Crimea hoặc tiến tới một vị trí mà họ có thể tiến hành một chiến dịch quân sự trong tương lai chống lại Crimea do Nga chiếm đóng.
• Gerasimov có một số nỗ lực hỗ trợ
- Một là hàng loạt cuộc tấn công bằng máy bay không người lái và tên lửa nhằm vào các mục tiêu dân sự Ukraine. Gần đây, điều này đã bao gồm các cuộc không kích vào thành phố Odesa.
- Một nỗ lực hỗ trợ khác là các nỗ lực phòng thủ ở miền đông Ukraine xung quanh Bakhmut. Các lực lượng Ukraine ở phía đông đã giành được lợi thế xung quanh Bakhmut, điều này đang đặt họ vào một vị trí chiến thuật ngày càng thuận lợi. Trọng tâm chính của hoạt động này không phải là tái chiếm Bakhmut mà là tiêu diệt các lực lượng tinh nhuệ hơn của Nga hiện đang tham chiến ở đó sau sự ra đi của Nhóm Wagner vào tháng Sáu.
Trong khi giữ thế trận phòng ngự tổng thể, Gerasimov cũng tiến hành một loạt cuộc tấn công (gọi là tấn công thì quá hoành tráng) ở đông bắc Ukraine. Các lực lượng Nga đã tiến hành các hoạt động tấn công dọc theo trục Svatove – Kreminna, nhưng như hai bản đồ dưới đây từ ngày 4 tháng 6 và ngày 23 tháng 7 cho thấy, bước tiến của Nga trên trục này đã bị hạn chế.
Điều đó chỉ ra rằng các lực lượng Nga vẫn giữ được một số khả năng tấn công. Gerasimov không có ý định hoàn toàn thụ động trong chiến lược phòng thủ tổng thể của mình để giữ lãnh thổ bị chiếm đóng ở Ukraine.
Gerasimov cũng đã phát động các cuộc tấn công ở Donetsk, với việc Bộ Tổng tham mưu Ukraine báo cáo rằng các cuộc tấn công của Nga đã bị đẩy lùi trong tháng qua gần Avdiivka, Nevelske, Krasnohorivka, Marinka và Novomykhailivka.
Các cuộc tấn công ở Luhansk và Donetsk không phải là những cuộc tấn công lớn, và không có khả năng chiếm được những vùng lãnh thổ rộng lớn của Ukraine. Tuy nhiên, họ sẽ giữ người Ukraine ở thế phòng thủ ở những khu vực này, và thậm chí có thể giữ chân các lực lượng dự bị đang ở tư thế sẵn sàng để tham gia bất kỳ cuộc tấn công đột phá nào ở (mặt trận) phía nam. Cuối cùng, Gerasimov sẽ tìm cách tạo ra một số thành công nhỏ để duy trì sự ủng hộ của Putin.
• Đánh giá (hành động) của Gerasimov: Bảy tuần đầu tiên của cuộc phản công Ukraine
Mặc dù chúng ta vẫn chưa thấy phần lớn sức mạnh chiến đấu của Ukraine được triển khai, nhưng Gerasimov hiện cũng đã có hơn bảy tuần để quan sát và học hỏi từ các lực lượng vũ trang Ukraine cũng như việc tiến hành các cuộc tấn công của họ ở phía nam và phía đông Ukraine. Mặc dù màn trình diễn của Gerasimov cho đến nay trong cuộc chiến này có thể không quá ấn tượng, nhưng thậm chí ông ta sẽ có thể rút ra một số bài học từ bảy tuần qua và sử dụng những điều này để điều chỉnh các bố trí và chiến thuật của mình trong những tháng tới.
Như vậy, Gerasimov có thể đã quan sát những gì từ những tuần đầu tiên của các hoạt động tấn công Ukraine? Tất nhiên, điều này giả định rằng ông ta đã học được một số kinh nghiệm giữa việc đối phó với cuộc binh biến Prigozhin, củng cố vị trí của chính mình và tiến hành một cuộc thanh trừng nhỏ các tướng lĩnh thân thiện với Wagner.
- Đầu tiên, Gerasimov sẽ được đảm bảo rằng những nỗ lực phát triển các vị trí phòng thủ rộng lớn ở miền nam Ukraine đang được đền đáp. Sau khi đã phát triển một kế hoạch phòng thủ cơ động mang tính học thuyết, Gerasimov có lẽ cảm thấy điều này đã cho ông ta một chút thời gian và không gian nghỉ giải lao để bảo toàn sức mạnh chiến đấu của mình ở phía nam, đồng thời hấp thụ các cuộc tấn công của Ukraine và làm suy giảm sức mạnh chiến đấu của Ukraine trong trung hạn.
Các lực lượng vũ trang Ukraine đang đạt được tiến bộ ở phía nam, nhưng như Tổng thống Zelensky mô tả nó vẫn chậm hơn mong muốn. Đã có những thách thức với các hoạt động kết hợp vũ khí trên cấp đại đội và chất lượng của các lữ đoàn Ukraine tham gia tấn công là không đồng đều. Những nhận xét của Franz-Stefan Gady và Michael Kofman sau chuyến thăm Ukraine gần đây của họ rất đáng để đọc và suy ngẫm.
Điều đó nói lên rằng, tiến độ chậm chạp của Ukraine đang cho phép người Nga có thời gian tiêu hao lực lượng chiến đấu và (cả lực lượng) hỗ trợ của Ukraine. Những thách thức của Ukraine ở phía nam cũng đang cho phép Nga thực hiện chiến dịch thông tin sai lệch toàn cầu với thông điệp về “cuộc phản công thất bại của Ukraine” và “việc hỗ trợ Ukraine là vô nghĩa”. Thông điệp chiến lược này đã được chính Putin củng cố tại cuộc họp Hội đồng An ninh ngày 21 tháng Bảy khi ông ta mô tả cách thức:
“Ngày nay, rõ ràng là các ông chủ phương Tây của chế độ Kiev chắc chắn thất vọng với kết quả của cuộc phản công mà chính quyền Ukraine hiện tại đã công bố trong những tháng trước. Không có kết quả, ít nhất là bây giờ. Các nguồn tài nguyên khổng lồ đã được bơm vào chế độ Kiev, việc cung cấp vũ khí phương Tây, như xe tăng, pháo, xe bọc thép và tên lửa, và việc triển khai hàng ngàn lính đánh thuê và cố vấn nước ngoài, những người được sử dụng tích cực nhất trong nỗ lực vượt mặt quân đội của chúng tôi, không tác dụng.”
- Thứ hai, Gerasimov sẽ theo dõi tương quan lực lượng ở phía nam rất cẩn thận. Trong khi các lực lượng Nga ở phía nam tương đối mới, người Ukraine đang gây ra một tổn thất đáng kể cho họ.
Một lĩnh vực trọng tâm của người Ukraine là làm suy yếu tổ hợp tấn công đối kháng của Nga, đặc biệt là lực lượng pháo binh. Trước đó trong cuộc chiến, người Nga có lợi thế đáng kể về số lượng hệ thống pháo cũng như số lượng đạn pháo. Tuy nhiên, lợi thế này đã bị giảm đi đáng kể thông qua việc cung cấp các hệ thống pháo kéo, tự hành và tên lửa của phương Tây, cũng như việc cung cấp các loại đạn chính xác của phương Tây và Đạn thông thường lưỡng dụng cải tiến (DPICM). Gerasimov sẽ theo dõi trận chiến giữa các hệ thống pháo binh này trong những tuần tới và hy vọng sẽ không có điểm bùng phát nào khi Ukraine giành được lợi thế tổng thể trong khả năng chiến trường quan trọng này.
Để biết dấu hiệu cho thấy sự tiêu hao này của pháo binh Nga sẽ diễn ra như thế nào, hãy xem biểu đồ bên dưới về tổn thất pháo binh của Nga kể từ đầu tháng 6 năm 2023.
- Thứ ba, Gerasimov sẽ tìm cách làm trầm trọng thêm và vạch ra những thách thức mà các lực lượng Ukraine có thể gặp phải khi chiến đấu từ từ để vượt qua hệ thống phòng thủ phía nam của Nga. Nếu ông ta nhận thấy mình đang thành công ở đó, ông ta có thể củng cố “thành công” này thông qua việc xây dựng nhiều hệ thống phòng thủ hơn bao gồm các bãi mìn ở phía nam và các khu vực khác của Ukraine bị chiếm đóng.
Gerasimov có thể đánh giá rằng việc thiếu một chương trình lớn của NATO để triển khai số lượng lớn các phương tiện cơ giới hóa – và có thể là những cách mới để nhanh chóng rà phá và thâm nhập các bãi mìn – tiến trình của người Ukraine trong những tuần tới sẽ vẫn còn nhiều thách thức. Điều đó nói lên rằng, chỉ riêng Vương quốc Anh, Pháp, Đức và Ý đã sở hữu hơn 250 xe công binh bọc thép, gần 250 xe đặt cầu và 500 xe phục hồi bọc thép (Nguồn: The Military Balance, 2021). Nhưng, ngay cả khi sự hỗ trợ bổ sung này của phương Tây sẽ xảy ra, nó vẫn cần phải huấn luyện hoạt động tập thể quy mô lớn để khắc phục một số thách thức vũ khí kết hợp cấp Lữ đoàn đã được xác định ở miền nam Ukraine.
- Thứ tư, Gerasimov có thể sẽ suy nghĩ về các lựa chọn cho các hoạt động của quân Nga một khi các cuộc tấn công của Ukraine đã đạt đến đỉnh điểm. Giả định của ông ta là Ukraine sẽ không tạo ra bước đột phá lớn ở phía nam và phía đông. Nếu giả định đó xảy ra, Gerasimov có thể xem xét hoạt động tấn công ở các khu vực khác của tiền tuyến vào cuối năm nay. Và (khi đó) ông ta sẽ nói chuyện với Shoigu và Putin về việc liệu đề xuất ngừng bắn có khả thi hay không sau một cuộc tấn công thất bại của người Ukraine (theo quan điểm của Nga).
Điều này nói lên rằng, các cuộc tấn công không hiệu quả do Gerasimov phát động trong năm nay đã tiêu tốn một lượng lớn đạn dược và thiết bị của lực lượng của ông ta bên cạnh số binh sĩ thiệt mạng và bị thương. Tình trạng đó sẽ hạn chế, nhưng không làm giảm hoàn toàn đến ZERO khả năng Gerasimov thực hiện bất kỳ hoạt động tấn công nào vào ngay lúc này hoặc muộn hơn vào cuối năm 2023.
- Cuối cùng, Gerasimov có lẽ vẫn còn bận bịu với hậu quả của cuộc binh biến Prigozhin. Ông ta không chỉ phải đối phó với những tác động đến uy tín cá nhân của mình, mà có lẽ ông ta còn đang phải lãnh đạo chiến dịch loại bỏ những người đồng tình với Wagner (ít nhất là trong quân đội). Điều này sẽ có tác động tiêu cực đến niềm tin – thẳng ra là xuống cấp lòng tin trong hệ thống chỉ huy của Nga ở Ukraine.
• Bảy tuần kết thúc và một chặng đường dài phía trước
Gerasimov vẫn còn nhiều thách thức cần giải quyết. Ông ta không chỉ phải xoay xở với chiến lược quân sự cấp cao hơn và sự phối hợp trong các hoạt động quân sự của Nga, mà còn phải tiếp tục cung cấp giao diện chính trị – quân sự giữa quân đội Nga và Tổng thống Putin.
Là một “người sống sót kỳ diệu” sau thập kỷ cải cách quân sự với thất bại ở Ukraine vừa qua, tướng Gerasimov có thể sẽ tiếp tục thực hiện chiến lược phòng thủ hiện tại của mình ở Ukraine. Tổng Chỉ huy của Nga tại Ukraine sẽ hy vọng rằng kế hoạch của ông ta sẽ khiến người Ukraine lên đến đỉnh điểm trước khi họ có thể chọc thủng tuyến phòng thủ của Nga ở phía nam.
Cả người Ukraine và người Nga sẽ chuẩn bị sẵn sàng cho một chiến dịch dài hơi (chiến cuộc) hè – thu ở phía bắc. Các đánh giá chiến lược đầu năm 2023 của các Bộ tổng tham mưu Ukraine và Nga sẽ cho rằng với chiều dài của chiến tuyến, quy mô của các lực lượng tương ứng trên thực địa và quyết tâm của cả hai bên để đạt được mục tiêu của mình, đây sẽ là một chiến dịch dài. Vì vậy, nó đã bắt đầu diễn ra.
Cả hai bên, sau những trải nghiệm ban đầu trong cuộc phản công năm 2023 này của Ukraine, dường như đã kiểm điểm, học hỏi, thích nghi và chuẩn bị sẵn sàng cho chặng đường dài của các hoạt động quân sự phía trước.
Nguồn: Gerasimov’s Defensive Strategy
Bình loạn :
Hôm trước cụ KVC dẫn bài của Franz-Stefan Gady sau khi anh giai này đi “thị sát” chiến trường Ukraine và bây giờ – cách đây một tuần thì Mick Ryan cũng nhắc đến, nhưng chỉ là một câu là “có giá trị tham khảo.” Thái độ tiếp cận của Franz-Stefan Gady là tiêu cực và không nhìn sâu được vấn đề quân sự như cụ Mick Ryan, đó cũng là điều dễ hiểu.
Hôm đó comment vào dưới bài của cụ KVC, tui cũng chỉ viết sơ sơ: Franz-Stefan Gady sau khi lang thang khắp nơi thì hiện nay thông tin công khai về anh ta là tham gia chính thức vào hai think-tank thì cả hai đều không đáng tin cậy về tính khách quan, vì đang dính lùm xùm nhận tiền tài trợ của tổ chức thậm chí Chính phủ phi dân chủ. Tui cũng theo dõi một số bài của Gady thì cũng nhận thấy tính tin cậy của chúng rất thấp, thậm chí với tui là không chút nào.
Quay lại với bài của Mick Ryan, những gì ông viết cho chúng ta thấy là cho đến thời điểm này chúng ta đã đúng: người Ukraine không dại gì mà đẩy cuộc phản công của họ lên mức ào ạt – như trong một bài gần đây tui viết: nếu cố đột phá qua hàng phòng ngự của Nga, qua được một hai lớp là đuối sức và khi đó quân Nga sẽ dùng xe tăng để tổ chức những cú phản kích vào hai bên sườn mũi tấn công, và như vậy là đúng với học thuyết quân sự Nga kế thừa học thuyết quân sự Xô-viết trong phòng ngự tích cực chống chiến dịch tấn công lớn bằng xe tăng và bộ binh cơ giới, được đúc kết từ trận Kursk năm 1943.
Bài viết của Mick Ryan giúp chúng ta nhận rõ rằng: chiến lược – chiến thuật của người Ukraine vẫn là (1) Ở mặt trận – tấn công nhỏ và liên tục để tiêu hao sinh lực chiến đấu trực tiếp của đối phương và (2) Ở hậu phương địch tiếp tục đánh phá, phá hoại để bào mòn. Mick Ryan cũng đồng ý với chúng ta là, riêng ở Bakhmut cũng chẳng đi đâu mà vội để nhanh chóng chiếm bằng được thị xã. Chỗ đó như cái chèn, nó cần được phá vỡ khi cả hệ thống đủ lung lay, khi đó mới xảy ra sụp đổ.
Chiến lược của người Ukraine khi tiến hành chiến dịch tấn công mùa hè, là “đá giữ chân tránh chấn thương và mất người” trong khi đối thủ bị thẻ vàng, thẻ đỏ liên tục, cho đến khi nào chúng đủ yếu để đánh đòn quyết định. Vì thế, việc không tấn công ào ạt sẽ dẫn đến một tình trạng là số lượng tổn hao ít, nằm trong khả năng bổ sung của bộ máy quân sự Ukraine và do đó, luôn duy trì được sức mạnh tối đa để bước vào giai đoạn tấn công quyết định.
Hôm trước đã có KOL hào hứng “giai đoạn tổng tấn công của Ukraine bắt đầu, tôi sẽ cập nhật thường xuyên” – tui đọc đã định comment: từ từ, gớm làm gì mà vội vàng thế. Chưa đâu. Nếu tấn công hết sức mạnh ngay, thì đường đồ thị hình parabol sẽ đi dần lên đỉnh và đối diện là quân Nga, đúng lý thuyết sẽ chống cự với sức mạnh cố duy trì đến cái đỉnh đó mà vẫn giữ được nhiều lực lượng nhất, trong khi lực lượng dự bị để phản công vẫn chưa sử dụng. Nhưng – việc “kéo dài” theo kiểu như hiện nay sẽ làm tiêu hao quân Nga về mọi mặt: quân số, sức chiến đấu, tinh thần, vũ khí và vật chất khác nói chung; trong khi đó các chỉ huy quân sự Nga thì cứ mòn mỏi chờ đợi đối thủ “lên đỉnh” để phản công. Không có đâu!
Tương quan rõ rệt nhất của hai bên là quân số: quân Nga được cho là đã huy động được đến 180.000 thậm chí suýt soát 200.000 quân trải dài trên một phòng tuyến loanh quanh đâu như 1.000 ki-lô-mét; còn phía Ukraine có bao nhiêu, chúng ta… không biết. Có nguồn nói 30 lữ đoàn (quá ít), có nguồn bảo 50, thậm chí có nguồn cho rằng có từ 80 đến 90… Nhìn chung là không quan trọng.
Với chiến lược bào mòn hiện nay, điều quan trọng nhất là người Ukraine đánh vào ba thứ của quân Nga: dạ dày, tinh thần và đạn dược – ba thứ thuộc về chiến lược. Còn nhiệm vụ nhằm vào hệ thống pháo binh của Nga mà diệt – là một nhiệm vụ có tính chiến thuật nhưng lại cũng rất chiến lược. Vì vậy, có hai cách nhìn nhận: quân số của Nga đông, nghe thì rất sợ; nhưng cách thứ hai, thì càng đông càng khó khăn. Đây là cách các chỉ huy quân sự của Ukraine đang tiến hành đập phá một cách có hệ thống và rất khoa học, và chúng ta tán thưởng các đồng chí ấy về cách này.
Từ cuối tháng Sáu tui đã đoán mò rằng tháng Bảy sẽ lung lay và nhiều sự kiện, và tháng Tám thì còn nhiều sự kiện nữa. Hôm qua sau khi viết về vụ tàu đổ bộ của hải quân Nga “Người thợ mỏ Olenegorsk” bị đánh thủng suýt chìm, thì hôm nay có tin gì đó của cầu Kerch, từ giờ đến chiều tối nay sẽ rõ thôi mà.
Tin bổ sung về cầu Kerch: Tàu chở dầu "Sig" của Nga đã bị một máy bay không người lái của Ukraine bắn trúng cách eo biển Kerch 30 hải lý. Con tàu vẫn nổi, buồng máy bị ngập nước, nhưng nó không thể di chuyển. Năm 2019, con tàu này bị Mỹ đưa vào danh sách trừng phạt vì cung cấp nhiên liệu máy bay cho Syria.
Rạng sáng hôm nay, tức là từ nửa đêm về sáng các báo cáo về vụ nổ bắt đầu xuất hiện ở khu vực cầu Crimea. Người ta ghi nhận rằng hệ thống chiếu sáng trên cầu đã bị tắt và giao thông bị dừng lại.
PHÚC LAI 05.08.2023
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire
Remarque : Seul un membre de ce blog est autorisé à enregistrer un commentaire.