GS Nguyễn Văn Tuấn - Vaccin Tàu và trường hợp Cambodia

 

Một số người ủng hộ việc mua vaccin Vero Cell cho rằng, Cambodia đã kiểm soát dịch thành công nhờ vaccin Tàu. Nhưng nếu xem xét dữ liệu kỹ thì không phải vậy.

Tính đến nay, Việt Nam đã có hay sắp có 141 triệu liều vaccin, và được phân bố như sau:

• Pfizer: 50 triệu

• AstraZeneca: 30 triệu

• Abdala: 10 triệu

• Các vaccin khác: 50 triệu

Với quyết định mới nhứt mua 20 triệu liều Vero Cell [1], thì Việt Nam sẽ có 161 triệu liều. Vẫn chưa đủ cho 96 triệu dân, nhưng với nhiều nguồn khác thì hy vọng sẽ đủ.

Quyết định mua Vero Cell của Việt Nam lại dấy lên một làn sóng tranh cãi về hiệu quả. Người ủng hộ thì hay lấy trường hợp nước láng giềng Cambodia ra làm ví dụ về sự thành công của vaccin Tàu. Họ cho rằng nhờ vaccin Tàu mà Cambodia đã kiểm soát được dịch rất tốt. Chúng ta thử xem qua nhận định này có cơ sở không.

1. Trường hợp Cambodia

Cambodia bắt đầu tiêm chủng vaccin Tàu từ tháng 3/2021. Tính đến đầu tháng Chín, khoảng 70% dân số Cambodia (tổng dân số là 16 triệu) đã được tiêm 1 liều, 55% được tiêm 2 liều. Thủ đô Nam Vang được xem là nơi có tỉ lệ tiêm chủng vaccin cao nhứt thế giới. Có thể nói rằng Cambodia đã phần nào đạt được miễn dịch cộng đồng.

Kết quả ra sao? Tính đến nay, Cambodia đã ghi nhận 196.619 ca nhiễm, và trong số này có 2.176 người tử vong, tức tỉ lệ 2,04%. Tỉ lệ này y chang với tỉ lệ các nước trên thế giới gộp lại, tức 2,05%.

Nhưng để đánh giá hiệu lực của vaccin trong cộng đồng, chúng ta nên xem con số tử vong (chớ không phải số ca nhiễm). Từ tháng Bảy, Cambodia cũng như Việt Nam trải qua một trận dịch mới, và họ ghi nhận khoảng 20-25 ca tử vong mỗi ngày (trung bình). Bắt đầu từ tháng Tám, số ca tử vong có xu hướng giảm xuống chừng 15-17 ca mỗi ngày, nhưng vì con số còn thấp nên khó nói xu hướng này sẽ còn tiếp tục hay chỉ là dao động ngẫu nhiên.

Những con số trên có thể cho phép chúng ta nói rằng vaccin Tàu đã có hiệu lực giúp Cambodia thoát dịch? Dĩ nhiên là không, vì số ca nhiễm vẫn xảy ra và thậm chí có xu hướng tăng trong tháng qua. Hơn thế nữa, số ca tử vong vẫn xảy ra ngay cả sau khi cả dân số gần đạt miễn dịch cộng đồng. Thật ra, tình hình nếu phân tích kỹ hơn thì không tốt cho Cambodia chút nào:

• Từ đầu tháng Tư đến cuối tháng Sáu, Cambodia có tỉ lệ tử vong là 1,48% (748 ca);

• Từ đầu tháng Bảy đến nay (24/9), tỉ lệ tử vong tăng lên 2,53% (1.392 ca).

Nếu vaccin Tàu có hiệu lực giảm tử vong thì chúng ta kỳ vọng số ca và tỉ lệ tử vong sẽ giảm trong đợt bùng phát từ tháng Bảy. Nhưng trong thực tế thì cả hai chỉ số này đều tăng. Tôi nghĩ chỉ số này cho thấy vaccin Tàu không có hiệu lực như nhiều người nghĩ hay tưởng.

2. Miễn trừ trách nhiệm

Một trong những điều người ta quan tâm là nếu người được tiêm vaccin và bị biến chứng nghiêm trọng thì ai sẽ bồi thường cho họ. trước đây thì các công ty thuốc phải bồi thường, nhưng trong tình hình hiện nay thì ... rất khác.

Nhưng thật ra, các hãng sản xuất khác cũng vậy. Từ năm ngoái, một số nước (như Mỹ, Canada, Úc) đã ban hành các đạo luật miễn trừ trách nhiệm cho Pfizer và Moderna. Điều này có nghĩa là 'nạn nhân' không thể kiện các nhà sản xuất vaccin. Vậy ai trả? Trả lời là chánh phủ phải dành ra một ngân sách để trả cho những trường hợp này.

Do đó, không ngạc nhiên khi điều khoản trong hợp đồng mua vaccin Vero Cell của Việt Nam có câu: 'miễn trừ trách nhiệm đối với các khiếu nại phát sinh từ hoặc liên quan đến vaccin, hoặc việc sử dụng vaccin'.

Nói cách khác, người Việt tiêm vaccin Vero Cell và bị biến chứng sẽ không thể kiện Sinopharm.  Nhưng ai sẽ đứng ra bồi thường họ thì không rõ, vì chánh phủ chưa thấy nói đến một ngân quỹ cho vấn đề này.

3. Sử dụng vaccin Tàu như thế nào?

Tôi nghĩ công bằng mà nói vaccin Sinopharm cũng có hiệu quả giảm nguy cơ nhiễm và điều này thì đã được báo cáo trên JAMA. Nhưng nó có hiệu lực giảm nguy cơ tử vong hay không thì còn phải chờ nghiên cứu mới biết. Ngoài ra, kinh nghiệm thực tế ở những nước dùng nhiều vaccin của Tàu đáng để chúng ta phải suy nghĩ một cách tiếp cận. Trước đây, tôi đưa ra 4 điểm như sau:

Thứ nhứt, chỉ tiêm vaccin Sinopharm và Sinovac 1 liều như là bổ trợ cho các vaccin khác như AstraZeneca, Pfizer và Moderna. Điều này có nghĩa là đối với những người chưa tiêm vaccin, họ có thể dùng 1 liều Vero Cell, nhưng sau đó là 1 liều của một trong ba vaccin phương Tây. Cách làm này bảo đảm nếu Vero Cell không có hiệu quả thì vẫn có được sự bảo vệ của các vaccin đã ‘chứng minh’ là có hiệu quả.

Thứ hai, không dùng vaccin Tàu cho những người có nguy cơ cao. Bởi vì các thử nghiệm lâm sàng là trên người khoẻ mạnh, như nhân viên y tế, nên dữ liệu khoa học về hiệu quả của hai vaccin này ở những người có bệnh nền vẫn còn rất thiếu. Ngay cả vaccin CoronaVac, hiệu quả ở người trên 60 tuổi chỉ 51%, tức rất thấp. Do đó, tôi nghĩ không nên dùng vaccin này cho những người có nguy cơ cao.

Thứ ba, tạm thời chưa công nhận những ai đã tiêm vaccin Tàu là đã được tiêm chủng.  Trong thực tế, Âu châu và vài nơi không công nhận những người đã tiêm vaccin Tàu là có ‘giấy thông hành miễn dịch’, và họ không được vào Âu châu trong tương lai. Việt Nam cũng nên có một chánh sách như thế để bảo đảm cộng đồng về lâu dài.

Thứ tư, yêu cầu Sinopharm cung cấp thêm dữ liệu khoa học về hiệu quả và an toàn vaccin. Tôi nghĩ Nhà nước phải có trách nhiệm với dân khi triển khai một loại vaccin mà có nhiều yếu tố khoa học bất định. Nhà nước phải nói cho người dân biết sự thật về hiệu quả và an toàn của vaccin Tàu.

Tóm lại, vaccin Sinopharm như chúng ta biết qua thử nghiệm lâm sàng có hiệu quả chừng 70%, nhưng hiệu lực trong cộng đồng ở những nước dùng vaccin Tàu thì vẫn là một câu hỏi lớn. Tình hình ở Cambodia, nơi cũng dùng rất nhiều vaccin Tàu, thì tỉ lệ tử vong có vẻ tăng trong 2 tháng qua, chớ không giảm. Do đó, tôi nghĩ Việt Nam nên dùng vaccin Vero Cell như là bổ trợ, chớ không xem đó là can thiệp chánh.

GS NGUYỄN VĂN TUẤN 24.09.2021