Lê Công Trứ - Bão Cytokine : Hiểu biết & Điều trị

Lê Công Trứ: Với bài viết này, tôi xin phép trình bày các kiến thức căn bản, phổ thông về Bão cytokine, với mong muốn giúp người đọc có thêm hiểu biết để không phải lo âu, sợ hãi khi biết mình hoặc người thân bị bệnh. Mặt khác, khi chia sẻ các thông tin này tôi hy vọng các đồng nghiệp tham khảo, gợi nhớ những điều căn bản để tự tin, bình tĩnh, sáng suốt, linh hoạt, chọn đúng thời điểm trong việc thực hiện các liệu pháp điều trị.

BÃO CYTOKINE: HIỂU BIẾT & ĐIỀU TRỊ

CYTOKINE

Cytokine là sự kết hợp của hai từ Hy Lạp: Cyto, có nghĩa là Tế bào; Kinos có nghĩa là Chuyển động.

Cytokine là những phân tử protein tín hiệu có trọng lượng thấp (low-weight- signalling molecular proteins) có chức năng hỗ trợ sự giao tiếp giữa các tế bào với nhau trong phản ứng miễn dịch, và kích thích sự di chuyển của các tế bào đến các vị trí viêm nhiễm và bị tổn thương trong cơ thể.

Cytokine tồn tại ở dạng peptide, protein và glycoprotein (protein có gắn đường). Bản thân của các cytokine có khả năng tự tác động đến các tín hiệu đến tế bào làm thay đổi chức năng và hình dạng của nó; Mặc khác, các cytokine cũng tự kích hoạt sự điều hòa lên hoặc xuống của một số gene và các yếu tố phiên mã (transcription factors) để tạo thành một cytokine khác và bề mặt cảm nhận mới của tế bào (cell surface receptors). Với các đặc điểm của sự hình thành, cấu tạo và hình dạng đã giúp cho các cytokine có thể điều chỉnh thời gian phản ứng và cường độ của hệ thống miễn dịch trong cơ thể.

Có rất nhiều loại Cytokine khác nhau để thực hiện các chức năng khác nhau. Một số Cytokine giúp cho việc đông máu dễ dàng hơn, một số khác giúp truyền tín hiêu đau, một số khác lại cho hệ miễn dịch hoạt động tích cực… 

PHẢN ỨNG CỦA CÁC TẾ BÀO ĐỐI VỚI CYTOKINE

Tế bào có phản ứng lại cytokine tuỳ theo các yếu tố sau: (i) số lượng hiện diện của cytokine trên bề mặt của tế bào, (ii) sự đa dạng của mặt cảm nhận của tế bào, (iii) sự phong phú của cytokine trong môi trường xung quanh tế bào, (iv) năng lực của cytokine khi liên kết với các bề mặt cảm nhận của tế bào. 

Tóm lại, với cấu tại và chức năng đặc biệt của riêng mình, cytokine có vai trò lớn trong việc giúp hệ thống miễn dịch của cơ thể phản ưungs với các mần bệnh. Với sự phát triển của khoa học, biết đâu trong tương lai, Liệu Pháp Cytokine (Cytokine Therapy) sẽ là ý tưởng tuyệt với để các nhà khoa học chế tạo các loại thuốc đặc trị chống lại các bệnh tật, khối u trong cơ thể. 

BÃO CYTOKINE LÀ GÌ?

Bão cytokine được hiểu là khi hệ thống miễn dịch hoạt động mạnh mẽ, cơ thể tiết ra một lượng cytokine quá nhiều, cùng lúc, đi vào máu rất nhanh… do cơ thể bị nhiễm trùng hày sâu khi cơ thể được điều trị bàng một số liệu pháp miễn dịch (Immuno Therapy); Lượng cytokine này có thể giết chết các tế bào tạo mô và làm hư hỏng các cơ quan trong cơ thể.

Bão cytokine có thể gây suy nhiều cơ quan, đe dọa tính mạng

Bão cytokine còn được gọi là Tăng Kali Huyết/ Hypercytonemia. 

TRIỆU CHỨNG CỦA BÃO CYTOKINE

Cytokine có thể gây ra các triệu chứng khác nhau, đôi khi biểu hiện các triệu chứng này rất nhẹ, như cảm cúm thông thường. Tuy  nhiên, các triệu chứng đặc trưng thông thường này càng này càng biểu hiện nặng hơn, nghiêm trọng hơn. Vì thế, bản thân người bệnh hoặc người Bác sĩ phải rất thận trọng nhận xét, so sánh diễn tiến của bệnh trạng hoặc diễn tiến các triệu chứng tiến triễn theo thời gian để có phương cách điều trị kịp thời.

Các triệu chứng căn bản của Bão cytokine là:

• sốt cao, ớn lạnh;
• viêm (đỏ, sưng, đau);
• mệt mỏi nghiêm trọng;
• buồn nôn, ói mửa;
• đau nhức cơ và khớp;
• đau đầu;
• phát ban;
• ho;
• khó thở;
• co giật;
• rung lắc, khó phối hợp các cử động;
• lú lẫn và ảo giác;
• thờ ơ và phản ứng kém.

Bên cạnh các triệu chứng được nêu trên, huyết áp thấp (bất thường), tăng đông máu, lượng oxygen trong máu thấp hay thiếu oxygen (chỉ số SpO2 ≤ 94%; 94% là nồng độ oxygen của không khí trong phòng có độ cao ngang mực nước biển/ room air at sea level), tim có thể không bơm tốt như bình thường là biểu hiện rất nghiêm trọng của Bão cytokine.

Các xét nghiệm cận lâm sàng cũng giúp cho người bác sĩ đánh giá chính xác và tiên lượng tình trạng Bão cytokine như: giảm số lượng tế bào miễn dịch (immune cells), các chỉ số sinh học của Gan & Thận bị suy giảm, bất thường trong chỉ số đông máu, hình ảnh X-ray phổi (phần trăm mức độ thâm nhiễm phổi - lung infiltrates ≥ 50%)...

Tóm lại: các triệu chứng của Bão cytokine cũng giống như triệu chứng của các bệnh cảm cúm thông thường khác, tuy nhiên, mức độ của triệu chứng tăng nhanh theo thời gian. Vì vậy, người bệnh hoặc bác sĩ điều trị phải theo dõi các triệu chứng thật tích cực và nghiêm túc. 

ĐIỀU TRỊ BÃO CYTOKINE

Để điều trị Bão cytokine, tôi tạm chia thành các nhóm công việc - tuy khác nhau - nhưng hỗ trợ và bổ sung cho nhau.

1. Chăm sóc bệnh nhân: Bao gồm tất cả các việc sau đây: theo dõi, giám sát dấu hiệu sinh tồn (nhip tim/mạch, huyết áp, nhip thở, nồng độ oxygen trong máu), dinh dưỡng, chất điện giải, dung dịch tiêm truyền, các chỉ số sinh học của Máu và chức năng Gan và Thận, hình ảnh x-ray Phổi (phần trăm mức độ thâm nhiễm phổi - lung infiltrates), thiết bị cung cấp oxygen (Oxygen Concentrator), máy thở (Mechanical Ventilation), máy đo độ bão hoà oxygen ngoại vi (Peripheral Oxygen Saturation - SpO2 ≥ 94%), các thiết bị máy móc hỗ trợ khác (bao gồm máy lọc máu), giám sát tỉ lệ áp suất riêng phần của Oxygen trong động mạch và phần Oxygen được truyền vào cơ thể (PaO2 / FiO2 ≤ 300 mmHg), đánh giá chính xác sự tiến triển các triệu chứng.
2. Xác định chính xác mầm bệnh: Trong mọi trường hợp, bác sĩ cần phải tìm hiểu và xác định rõ mầm bệnh, nguyên nhân chính gây ra phản ứng thái quá của hệ miễn dịch. Người bác sĩ lâm sàng (Clinnician) phải có hiểu biết và đủ kinh nghiệm để xử lý tình huống và tiêu diệt mầm bệnh.
3. Sử dụng thuốc điều trị truyền thống: Việc sử dụng các loại thuốc truyền thống (phổ biến, giá thị trường thấp) luôn luôn được người thầy thuốc sáng suốt quyết định áp dụng sớm để ngăn chặn Bão cytokine (từ khi có dấu hiệu bắt đầu). Các loại thuốc luôn luôn được đành giá cao, đó là: Aspirin, Corticosteroids, thuốc ảnh hưởng đến hệ miễn dịch (như Cyclosporine), các liệu pháp sinh học có mục đích ngăn chặn Cytokine, trao đổi huyết tương (Plasma Pheresis Exchange), Statin... 

Để giảm phản ứng thái quá của hệ miễn dịch, đôi khi người bác sĩ cần phải thử nghiệm bằng nhiều liệu pháp khác nhau. Đây là một việc rất phức tạp, không dễ dàng, vì nó liên quan với nhiều bộ phận khác nhau, hơn nữa, mỗi bệnh nhân có cơ địa và phản ứng khác nhau.

Việc lựa chọn Corticosteroid được xem là một quyết định tích cực, tuy nhiên, nếu quá sớm, không đúng thời điểm (right time) hay/và thời gian quá dài hoặc quá ít (duration) sẽ là nguyên nhân để mầm bệnh phát triển nhanh chóng trong cơ thể bệnh nhân.

Vì vậy, Thời Điểm và Thời Gian để áp dụng hoặc thực hiện liệu pháp cũng là yếu tố vô cùng quan trọng trong việc điều trị Bão cytokine.

Tóm lại: Để điều trị Bão cytokine có hiệu quả cao nhất, người bác sĩ cần phải thực hiện cùng một lúc tất cả các công việc sau: (i) chăm sóc; (ii) xác định chính xác mầm bệnh; (iii) sử dụng đúng các loại thuốc; (iv) linh hoạt chọn lựa liệu pháp điều trị; (v) thời điểm và thời gian để bác sĩ thực hiện và đưa ra y lệnh. 

BS LÊ CÔNG TRỨ 12.08.2021 (Tác giả gởi cho trang Thụy My)

Tài liệu tham khảo:

https://www.fda.gov/media/135312/download

https://wwwnc.cdc.gov/eid/article/27/10/21-1155_article

https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMra2026131