Nguyễn Đức Huy - Nghĩ về hai từ văn hóa ở Việt Nam

Tháng 10/2021, Quốc hội bàn về dự Luật Thi đua, khen thưởng sửa đổi. Trong đó, có đổi danh hiệu “Thôn, làng, ấp, bản, tổ dân phố văn hóa”, “Gia đình văn hóa” thành danh hiệu “Thôn, làng, ấp, bản, tổ dân phố tiêu biểu”, “Gia đình tiêu biểu”.

Thay “Văn hóa” bằng “Tiêu biểu”. Chưa biết tiêu biểu cho cái giống gì, nhưng hễ xóa kính thưa đủ thứ danh xưng “văn hóa” là tôi bớt ngứa mắt và chói tai.

Nhớ lại, giáp Tết năm nào đó, trong cuộc gặp mặt báo chí tại số 7 Lê Duẩn, Quận 1, cố thủ tướng Phan Văn Khải kể: “Tôi thấy bây giờ khắp nơi đều treo bảng ấp văn hóa, gia đình văn hóa, mà có văn hóa gì đâu? Ngay tại ấp văn hóa nhà má tôi nè (ở Tam Tân, Củ Chi) tôi nuôi bầy cá kiểng trong hòn non bộ, vậy mà trộm leo rào vào kéo trộm!” Cụ Khải có đệm ĐM khi kể khiến cả hội trường cười rần, cụ cũng cười hồn nhiên!

Mãi đến tháng 6/2022, dự thảo mới được thông qua tại kỳ họp thứ 3 Quốc hội khóa XV nhưng vẫn kiên định, giữ nguyên đủ thứ danh hiệu thi đua “Văn hóa” như lâu nay. Mất công kỳ vọng, chẳng có sự thay đổi nào đáng kể, toàn dòng họ “Vũ Như Cẩn”. Dân nhậu vỉa hè Sài Gòn phong luôn cho Quốc hội Việt Nam là “Quốc hội Văn hóa”.

Sau ngày thống nhất đất nước (30/04/1975), tôi rất dị ứng việc lạm dụng cụm từ “Nhà văn hóa” các cấp, các ngành nghề, độ tuổi. Từ ấp (làng, bản); xã; huyện, thị đến tỉnh, thành phố và Trung ương. Từ thiếu nhi, thanh niên, sinh viên, phụ nữ đến lao động, nông thôn, hữu nghị Việt – Xô, Việt – Tiệp… Thực ra, các nơi đó chỉ là chỗ sinh hoạt và giải trí theo giới, đoàn thể hoặc ngành nghề.

Nhưng, dại nhất là ngành Văn Hóa nâng “sách dâm dục, ảnh khiêu dâm, phim con heo, sex toy…” lên “Văn hóa phẩm đồi trụy”. Ngành Văn hóa đã biết phân biệt “Văn hóa phi vật thể” và “Văn hóa vật thể”. Sex toy là “vật thể tự sướng” tại sao gọi là “văn hóa phẩm” rồi thêm đuôi “đồi trụy”?

Chưa hết, gần trăm năm nay, các mẫu sơ yếu lý lịch đều ghi “trình độ văn hóa” – nhầm lẫn với trình độ học vấn, nhưng không ai góp ý sửa, mà cứ măc nhiên kê khai “Trình độ văn hóa: 12/12 (hoặc 10/10) – Trình độ chuyên môn “cử nhân kinh tế”.

Báo chí cũng dùng từ sai và hay lẫn lộn ngữ nghĩa của các từ văn hoa, văn chương, văn học, văn học sử, văn hóa. Văn Hoa là từ của miền Nam chỉ con người có phong cách văn minh, ăn nói hoa mỹ. Ở Đa Kao có rạp chiếu bóng “Văn Hoa”, sau 1975, từ “văn hoa” được “hoàn toàn giải tỏa” thay bằng “văn hóa”! “Con người văn hoa”, “nếp sống văn hoa”, “rạp hát văn hoa”… bỗng dưng bị thêm dấu sắc!

Văn chương là nghệ thuật của ngôn từ! Một truyện ngắn, một bài thơ đoạt giải (dù là của nhà văn, nhà thơ nổi tiếng) chỉ gọi là “tác phẩm văn chương” thì báo chí bơm lên “tác phẩm văn học”, “tác phẩm văn hóa”! Tương tự, bức tranh, bức ảnh đoạt giải gọi là tác phẩm hội họa, nhiếp ảnh. Vở kịch hay bộ phim đoạt giải gọi là tác phẩm nghệ thuật.

Chỉ khi nào tác phẩm văn chương hay nghệ thuật vượt không gian hoặc thời gian, được đưa vào sách giáo khoa như Truyện Kiều của Nguyễn Du và Trăm Năm Cô Đơn của Marquez mới đáng gọi là “tác phẩm văn học”! Còn văn học sử là lịch sử văn học qua các thời kỳ!

Còn gọi là “tác phẩm văn hóa” thì rất khoa ngôn, vì ngữ nghĩa “văn hóa” rất rộng!

Theo nghĩa chuyên biệt, văn hóa chỉ trình độ phát triển của một giai đoạn. Thí dụ, Văn hóa Óc Eo, Văn hóa Hòa Bình, Văn hóa Đông Sơn – là giai đoạn từ thời đại đồ đá cũ sang thời đại đồ đá mới!

Theo nghĩa rộng văn hóa bao gồm tất cả, từ những sản phẩm tinh vi, hiện đại, cho đến tín ngưỡng, phong tục, lối sống…phục vụ con người. Văn hóa là những giá trị vật chất, tinh thần do con người sáng tạo ra trong lịch sử. Có hai loại “di sản văn hóa vật thể” và “di sản văn hóa phi vật thể” nhưng phải được UNESCO hoặc từng quốc gia công nhận.

Vậy mà, Việt Nam công nhận từng gia đình văn hóa, còn ngành Văn Hóa gắn nhãn “văn hóa” cho vật thể sex toy!

Nghĩ mà buồn và bó tay chấm com toàn tập trong cách dùng tiếng Việt của các cơ quan nhà nước hiện nay. Ai nói “tiếng Việt trong sáng”? Tôi chỉ thấy tối mò và rối ren, càng ngày càng lậm.

NGUYỄN ĐỨC HUY 16.12.2022 (Tác giả gởi cho trang Thụy My)