(NĐT 01/02/2021) Có lẽ không tác phẩm nghệ thuật nào có một cuộc đời,
một số mệnh hi hữu như nhạc phẩm "Chiều mưa biên giới" của Nguyễn Văn
Đông (1932-2018).
Tác
phẩm được sáng tác năm 1956 khi nhạc sĩ là trung úy Quân đội Việt Nam Cộng Hòa
dưới thời Ngô Đình Diệm, đang đóng quân tại biên giới Việt - Miên.
Ít ai biết rằng qua bao thăng trầm của cả nhạc phẩm và nhạc sĩ, Chiều mưa biên giới ra đời ở miền Tây Nam của đất nước đã làm ấm lòng người chiến sĩ Quân đội Nhân dân Việt Nam ở chiến hào lạnh lẽo miền cực Bắc, đang anh dũng chống quân xâm lược Trung Quốc tháng 2.1979.
Riêng
tôi có một kỷ niệm khó quên về nhạc phẩm này. Một buổi chiều giữa năm 1963 lúc
đang học lớp đệ ngũ (lớp 8 bây giờ) tại trường Trung học Nguyễn Duy Hiệu (Điện
Bàn, Quảng Nam), xe đạp thủng lốp, phải dắt đến tiệm sửa xe của người anh họ.
Đúng lúc người anh đang bận sửa xe cho một thanh niên nên tôi đứng đợi.
Anh
thanh niên, khoảng 35 tuổi, hát luôn miệng một nhạc phẩm mà cả điệu nhạc và ca
từ làm tôi nghe say mê: “Chiều mưa biên
giới anh đi về đâu? Sao còn đứng ngóng nơi giang đầu?... Tình anh theo đám mây
trôi chiều hoang, trăng còn khuyết mấy hoa không tàn… Về đâu anh hỡi mưa rơi
chiều nay? Lưng trời nhớ sắc mây pha hồng, Ðường rừng chiều cô đơn chiếc bóng,
người tìm về trong hơi áo ấm, gợi niềm xa xăm…”.
Ca
từ và điệu nhạc cuốn hút tôi, lúc đó tôi chỉ mong xe đạp của anh thanh niên
chưa sửa được ngay để tôi được tiếp tục nghe anh ấy hát. Sau đó ít lâu, hỏi
thăm các bạn học tôi biết được đó là nhạc phẩm Chiều mưa biên giới, và cuối cùng mượn được bản nhạc về chép lại
trong tập vở dành để ghi chép những bài thơ hay, những bản nhạc ưa thích. Tôi
vẫn không quên cái cảm giác vui sướng, cảm động khi cầm trên tay nhạc phẩm
nầy.
Nhạc
phẩm ghi lại tâm tình, những cung bậc rung cảm của một quân nhân ở nơi biên
giới vào một trời chiều gió lộng, mưa nhiều. Đối với người nghệ sĩ lãng mạn và
ở tuổi đang yêu, ngoại cảnh gây cảm xúc càng làm nhớ nhung da diết về người yêu
ở phương xa:
“Ðêm đêm chiếc bóng bên trời
Vầng trăng xẻ đôi, vẫn in hình bóng một người
Xa xôi cánh chim tung trời, một vùng mây nước, cho lòng ai thương nhớ ai?...”
Ở
đây Nguyễn Văn Đông mượn ý của Nguyễn Du: “Vầng
trăng ai xẻ làm đôi, Nửa in gối chiếc nửa soi dặm trường”. Đây là những câu
thơ thuộc loại hay nhất trong Truyện Kiều.
Nhưng “vầng trăng xẻ đôi” trong Chiều mưa
biên giới làm ta xúc động hơn, có lẽ vì trong Truyện Kiều vầng trăng xẻ đôi là hình ảnh người thứ ba tưởng tượng
về hai chủ thể khác, còn trong Chiều mưa
biên giới, chính tác giả là người trong cuộc đang tha thiết nhớ về người
yêu.
Là
một quân nhân đang làm nhiệm vụ ở quân trường nhưng tác giả Chiều mưa biên giới không nói về chiến
tranh, không có một tình cảm về thù hận, ngược lại chỉ mong đất nước thanh
bình, mong mọi người sống hiếu hòa, nhường nhịn để thế gian không còn giông
bão:
“Lòng trần còn tơ vương khanh tướng
Thì đường trần mưa bay gió cuốn, còn
nhiều…”
Trong
một nhạc phẩm khác Nguyễn Văn Đông cũng mong ước một mùa xuân hòa bình: “Nếu xuân về tang thương khắp lối, thương
này khó cho vơi, thì đừng đến xuân ơi” (Phiên gác đêm xuân).
Nhạc
phẩm Chiều mưa biên giới vừa phát
hành đã được đón nhận nồng nhiệt, đặc biệt qua tiếng hát của nghệ sĩ Trần Văn
Trạch, lời ca và giai điệu của tác phẩm đã lan tỏa nhanh. Chỉ trong vòng hai
tháng từ ngày phát hành, nhạc phẩm đã được tái bản tới sáu lần, phá kỷ lục phổ
biến cho đến thời điểm đó. Tháng 7.1961 Trần Văn Trạch còn được mời sang Paris
để trình diễn Chiều mưa biên giới
trên Đài truyền hình Pháp.
Nhưng
ca từ lãng mạn, phóng khoáng, gói ghém ước mơ thanh bình, lại làm chính quyền
Sài Gòn lo ngại sẽ ru ngủ người lính, giảm tinh thần chiến đấu của quân đội.
Vào tháng 11.1961, Bộ Thông tin ra thông báo cấm lưu hành và trình diễn hai bài
Chiều mưa biên giới và Mấy dặm sơn khê của Nguyễn Văn Đông.
Sau năm 1975, dưới chính quyền mới, thể chế mới, Chiều mưa biên giới lại thuộc đối tượng bị cấm lưu hành. Chẳng những thế, tác giả của bản nhạc còn phải đi học tập cải tạo tới 9 năm (chức vụ cuối cùng của Nguyễn Văn Đông trong quân đội Sài Gòn là đại tá).
Tối
ngày 27.2.2018 tôi từ Tokyo về Hà Nội. Sau khi check-in ở khách sạn, mở
internet thì được tin Nguyễn Văn Đông vừa qua đời hôm trước. Tự nhiên tôi thấy
xúc động, cảm thương người nghệ sĩ tài hoa và nhớ lại lần đầu tiên nghe Chiều mưa biên giới 55 năm trước. Qua YouTube
tôi nghe Thanh Tuyền hát lại bản nhạc nầy, thấy rất nhiều ý kiến của thính giả
ghi phía dưới. Thường tôi ít xem các ý kiến này nhưng hôm đó thấy có một ý kiến
viết rất dài nên đọc thử, rất ngạc nhiên khi biết đó là tâm tình của một chiến
sĩ Quân đội Nhân dân Việt Nam khi nhớ lại những ngày chiến đấu chống quân xâm
lược phương Bắc đầu năm 1979:
“Tôi có hơn một ngàn ngày sống trên
chiến hào xứ Lạng thời đánh Tàu. Trong cái giá rét thấu xương, hai hàm răng
luôn trong trạng thái đánh đàn làm nhịp cho tôi nhẩm hát thành tiếng, thành lời
thường đứt quãng những câu ca bất hủ Chiều mưa biên giới của nhạc sĩ Nguyễn Văn
Đông. Tôi thuộc lời bài hát này là nhờ mẹ tôi mua được một đĩa nhạc bị cấm rất
ngặt hồi đó. Những ngày về phép ít ỏi, tôi được mẹ tôi mở máy hát quay đĩa cho
tôi nghe bài hát này. Lời bài hát này đã giúp tôi đứng vững trên chiến hào cho
đến khi cởi áo lính trở về với đời thường.
Ai đã từng làm lính biên cương mới thấy
thấm cái hay cái đẹp của ca khúc bất hủ này. Tôi nói nó bất hủ là có lý, bởi sự
thật là dù một thời nó bị cấm thì người yêu thích bài hát này vẫn hát thầm, hát
lén hoặc hát thật to như tôi khi đứng một mình trên sườn núi biên cương. Rồi
đến khi không thể cấm được nữa thì người ta phải bất lực trước sức sống kỳ diệu
của bài hát Chiều mưa biên giới của Nguyễn Văn Đông. Tôi chưa biết nhạc sĩ
Nguyễn Văn Đông, nhưng tôi kính phục ông. Cho tôi gửi đến ông lời chúc an lành” (nguyên văn của người ký tên Trường An Vina Nhựt,
tôi chỉ sửa một lỗi chính tả).
Các
thể chế chính trị đều cấm đoán Chiều mưa
biên giới, nhưng nhạc phẩm đã đi vào con tim của mọi người Việt Nam dù ở
thể chế nào. Tính nhân văn làm tác phẩm vượt thể chế, vượt không gian và sẽ
sống mãi với thời gian.
TRẦN VĂN THỌ (Tokyo, Xuân Tân Sửu 2021)
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire
Remarque : Seul un membre de ce blog est autorisé à enregistrer un commentaire.