Lâu rồi, trên nửa thế kỷ lận, tụi tui học Anh văn với một ông Thầy lo cho học trò mà khó tánh. Thầy biết tiếng Anh, tiếng Pháp, tiếng Đức, và đương nhiên, tiếng Việt.
Thầy kể cách chửi cũng cho thấy văn hóa một cộng đồng.
Người Anh trọng lý trí nên ghét ai thì chửi stupid, nghĩa là Ngu Ngốc.
Người Pháp trọng sự giáo dục nên ghét ai thì chửi mal élevé, mal éduqué nghĩa là Thiếu Giáo Dục, Mất Dạy…
Rồi Thầy cười kết luận: nghe tiếng chửi của người Việt mình, biết văn hóa người mình trọng chữ Hiếu!
Tiếng chửi không chỉ tùy vào văn hóa cộng đồng, dân tộc, mà còn tùy vào môi trường sống, nghề nghiệp nữa. Thí dụ cũng một tiếng chửi Mất Dạy, nếu dùng chửi người giữa chợ thì ít nặng nề hơn dùng chửi người trong ngành giáo dục, văn hóa. Trường hợp này, hoặc người chửi quá tệ, hoặc người bị chửi quá tệ, quá không xứng đáng đứng trong ngành giáo dục, ngành văn hóa.
Cậu bé học trò năm xưa giờ U70 thấy xã hội quanh mình khác xưa quá xa, đầy tiếng chửi. Va quẹt xe là chửi, khác ý trên phây là chửi, bực mình là chửi, không biết nền văn hóa chửi do thiếu chữ Lễ hay dư chữ Lễ đây? Ý nói chữ Lễ như thực hiểu và thực hành bởi đa số người dân lương thiện, bình thường.
Từ văn hóa trong bài này không nói về ý nghĩa khoa học sâu xa liên quan tới mọi mặt tinh thần vật chất của một cộng đồng, mà nói về cách hiểu thông thường của đa số là cách sống, nếp ăn ở.
Có câu danh ngôn nhiều người biết: “Văn hóa là những gì còn lại sau khi quên hết”. Nhìn một cách đơn giản văn hóa là cái gì ta không suy nghĩ, tính toán mà tự nhiên ta hành động theo.
Thí dụ, khi ta đang đi, nếu có người muốn xin nói chuyện với ta, ta phải dừng lại, đối diện và nhìn nhau mà lắng nghe. Ta không thể tiếp tục đi để người cần phải chạy theo mà nói. Nếu bận quá, ta nên dừng lại, xin lỗi, hẹn khi khác. Chính văn hóa tôn trọng con người khiến ta tự nhiên hành xử như vậy. Người không có cách hành xử đó thì không có văn hóa tốt đẹp đó.
Thí dụ khi ta đang ngồi trong bàn tiệc, người thầy cũ tới bắt tay, Có bận gì ta cũng phải buông việc của ta ra, đứng lên và quay lại bắt tay thầy. Nếu ta có cao lớn và vóc dáng Thầy nhỏ bé, ta cũng nên thu mình sao cho khiêm tốn để nâng vị Thầy đã dạy ta năm xưa. Chính văn hóa tôn trọng con người, văn hóa biết ơn nghĩa trước sau, văn hóa yêu kính Thầy khiến ta tự nhiên hành xử như vậy. Người không có cách hành xử đó thì không có văn hóa tốt đẹp đó.
Thí dụ, nếu ta là người có trách nhiệm, nghe tin cô giáo bị điều đi karaokê bia bọt tiếp khách quan chức, ta phải tỏ thái độ không đồng ý và có những động thái thích hợp. Chính văn hóa tôn trọng Thầy Cô, tôn trọng môi trường giáo dục, tôn trọng học sinh khiến ta có cách hành xử như vậy. Không nói môi trường nào tốt đẹp hơn môi trường nào nhưng mỗi môi trường có tính chất riêng. Không thể đem văn hóa bia ôm áp dụng cho môi trường giáo dục.
Văn hóa là điều khiến ta biết nên làm gì, không nên làm gì, văn hóa tạo hành lang cho cách hành xử, ứng xử của ta. Người có văn hóa tốt đẹp thì trong muôn vàn tình huống, dù khó khăn hay phức tạp cách mấy, vẫn giữ được phong cách tinh tế, tốt bụng trong từng lời nói, tư thế, cử chỉ… Người thiếu văn hóa đó thì dù trong tình huống trang trọng và dù cố gắng ra vẻ tới đâu cũng lộ ra những điều không tốt đẹp!
Xã hội gồm nhiều người, có người thấm đẫm văn hóa và có người thiếu văn hóa. Việc này bình thường vì điều kiện, hoàn cảnh sống mỗi người khác nhau, xưa kia Hạng Thác từng nói với Khổng Tử điều tương tự. Trong hoàn cảnh bình thường, xã hội được chỉ đường bởi những người có văn hóa. Khi điều bất thường xảy ra, người thiếu văn hóa chiếm vị trí cao, càng tai hại hơn khi họ thống lĩnh ngành giáo dục, văn hóa. Từ những vị trí đó, họ gieo mầm thiếu văn hóa vào thế hệ học sinh, sinh viên và gieo ra xã hội rộng rãi…
Đáng sợ thay nếu người thiếu văn hóa đứng ra chủ trì một cuộc tập họp đông đảo quần chúng nhằm vào các chủ đề văn hóa. Về nền hành chánh công, họ sẽ chỉ đường về hướng văn hóa liêm chính phụng sự hay về hướng vơ vét tham nhũng? Về hoạt động kinh doanh, họ sẽ chỉ đường về hướng cạnh tranh bình đẳng và lành mạnh hay về hướng công ty sân sau? Về môi trường học thuật, họ sẽ chỉ đường về hướng văn hóa trung thực khoa học hay về hướng gian dối khoa học?
Về nếp sống chung trong xã hội, họ sẽ chỉ đường về một xã hội thiện lương, chân thực, từ nào nghĩa đó hay về hướng lươn lẹo vòng vo, bẻ cong chữ nghĩa nhằm mưu lợi riêng cho mình và cho phe nhóm? Ngay cả khi không chỉ đường gì hết, sự hiện diện của họ ở vị trí đó cũng là một tấm gương xấu rồi!
Thực ra, dưới muôn vẻ biểu hiện của văn hóa, điều chung nhất, cốt lõi nhất là vì con người, vì một xã hội chan hòa, hiền lành, tốt bụng, trung thực…
Nghe nói đâu đó có tổ chức hội nghị Văn hóa gì đó, tự nhiên suy nghĩ lan man… Mong sao người Việt mình chọn được cho mình những người chỉ đường đủ tầm văn hóa, đủ sức tập họp để cùng nhau xây dựng một xã hội lương thiện, tinh tế…
LÊHỌC LÃNH VÂN 26.11.2021
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire
Remarque : Seul un membre de ce blog est autorisé à enregistrer un commentaire.