Một tàu tuần duyên Trung Quốc gần giàn khoan Hải Dương Thạch Du 981 mà Bắc Kinh cho kéo đến vùng biển Hoàng Sa của Việt Nam ngày 13/06/2014. |
Một phán quyết của Tòa án Trọng tài Thường trực La
Haye vào ngày mai 12/07/2016 được cho là bước ngoặt lớn, sẽ đánh gục
tham vọng của Trung Quốc về chủ quyền Biển Đông, đồng thời là thử nghiệm
cho sức mạnh của luật lệ quốc tế và các cường quốc thế giới.
Bắc
Kinh vốn luôn đòi hỏi thảo luận song phương nhằm chiếm thế thượng
phong, đã tẩy chay vụ kiện, tuyên bố sẽ làm ngơ trước phán quyết. Hãng
tin AP tóm lược vấn đề này dưới dạng hỏi đáp.
Vụ Manila kiện Bắc Kinh cụ thể như thế nào ?
Sau
nhiều năm thương lượng ngoại giao nhưng không đi đến đâu, Philippines
đã đệ đơn kiện Trung Quốc lên Tòa án Trọng tài Thường trực vào tháng
Giêng năm 2013, bất chấp lời cảnh báo của Bắc Kinh là sẽ phản ứng mạnh
mẽ về ngoại giao và kinh tế.
Trung Quốc muốn trực tiếp thương
lượng với Philippines và với từng nước trong số bốn quốc gia và vùng
lãnh thổ cũng đòi hỏi chủ quyền Biển Đông, vì như thế sẽ chiếm được thế
thượng phong, với tầm cỡ và ảnh hưởng của mình. Bắc Kinh kiên quyết phản
đối đưa tranh chấp ra trước một định chế quốc tế, có thể mang lại cho
Hoa Kỳ cơ hội để can thiệp.
Philippines
đã yêu cầu tòa án gồm năm trọng tài viên tuyên bố yêu sách lãnh thổ đầy
tham vọng, với đường 9 đoạn bao trùm hầu hết Biển Đông của Trung Quốc,
là không hợp lệ, chiếu theo Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển
(UNCLOS). Trung Quốc và Philippines đều là những nước đã phê chuẩn Công
ước năm 1982, được coi như một Hiến pháp với những quy định về quyền của
các quốc gia liên quan đến các đại dương trên thế giới.
Trước
tham vọng của Bắc Kinh, Manila có nguy cơ bị mất một mảng lớn lãnh thổ
trên biển. Antonio Carpio, một thẩm phán Tòa Thượng thẩm đã từng nghiên
cứu kỹ về vụ xung đột này, nhận xét. Ông nói : « Sự hung hăng của Trung Quốc là mối đe dọa lớn nhất từ bên ngoài đối với Philippines kể từ Đệ nhị Thế chiến đến nay ».
Philippines
cũng yêu cầu tòa án xem xét một số thực thể tranh chấp là đảo, rạn san
hô hay đảo chìm để xác định vùng lãnh hải mở rộng xung quanh theo như
Công ước. Manila còn cáo buộc Bắc Kinh vi phạm UNCLOS vì đã tiến hành
đánh cá và các hoạt động xây dựng gây phương hại đến các quyền lợi biển
của Philippines. Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển không liên quan
đến vấn đề chủ quyền, và chính phủ Philippines cũng nói rằng không đề
cập đến vấn đề này.
Vụ kiện khởi động ra sao ?
Những
bất đồng đã âm ỉ từ nhiều thập kỷ qua dần dà được khơi dậy dưới thời
cựu tổng thống Benigno Aquino và lên đến đỉnh điểm năm 2012, khi Trung
Quốc chiếm quyền kiểm soát bãi cạn Scarborough sau một thời gian giằng
co.
Các viên chức Mỹ đã thương lượng với chính quyền Manila và Bắc
Kinh để rút đồng thời các tàu Philippines và tàu hải giám lớn hơn của
Trung Quốc khỏi dải đất nhỏ bé này. Tổng thống Aquino đã chấp thuận rút
tàu, nhưng các tàu hải giám Trung Quốc chẳng bao giờ ra đi.
Các
tàu tuần duyên Trung Quốc còn lượn lờ xung quanh một khu vực tranh chấp
khác là Bãi Cỏ Mây (Second Thomas Shoal), được Hải quân Philippines dùng
một con tàu cũ rỉ sét làm vật chắn để giữ đảo. Các tàu Trung Quốc tìm
cách phong tỏa những tàu tiếp liệu Philippines mang thực phẩm, nước
uống, thuốc men và các mặt hàng khác cho lính đảo, gây ra những trò mèo
vờn chuột trên biển khơi.
Tòa Trọng tài có thể làm thay đổi được gì không ?
Mọi
phán quyết đều là chung thẩm và mang tính bắt buộc đối với Trung Quốc
và Philippines. Tuy nhiên, quyết định của Bắc Kinh tẩy chay vụ kiện cùng
với sự thiếu vắng cơ chế cưỡng chế của Tòa án Trọng tài Thường trực, đã
ảnh hưởng đến các động thái của Manila.
Cựu ngoại trưởng
Philippines Albert Del Rosario, người chỉ đạo hồ sơ vụ kiện Trung Quốc,
nói rằng một phán quyết thuận lợi đối với 15 vấn đề mà Philippines nêu
ra, đặc biệt là yêu cầu tuyên bố yêu sách của Trung Quốc là bất hợp lệ
chiếu theo UNCLOS, có thể là một đòn đau cho Bắc Kinh, và là thắng lợi
tinh thần mang lại lợi thế cho Manila.
Nhà ngoại giao Philippines nhận xét, Manila có thể cùng với Washington và các quốc gia khác yêu cầu Bắc Kinh phải tuân thủ, trong các diễn đàn ngoại giao trên toàn cầu, kể cả trước Liên Hiệp Quốc.
Nếu không
chịu tuân theo, Trung Quốc có nguy cơ bị coi là một Nhà nước bất hảo,
vào lúc đang cố gắng mở rộng ảnh hưởng kinh tế và chính trị trên trường
quốc tế.
Ông Carpio vẽ ra một hình ảnh thảm hại nếu Tòa án Trọng
tài Thường trực không ra được phán quyết tuyên bố các yêu sách vòi bạch
tuộc của Trung Quốc là vô hiệu, cho rằng Bắc Kinh có thể áp đặt đường 9
đoạn tự vạch là ranh giới trên biển của mình. Quân đội Hoa Kỳ có thể
tăng mạnh các cuộc tuần tra để xúc tiến tự do hàng hải, Trung Quốc sẽ cố
gắng đầy lùi Mỹ, và các nước đòi hỏi chủ quyền sẽ lao vào một cuộc chạy
đua vũ trang.
Chuyên gia này cảnh báo : « Phương cách tự vệ
duy nhất của các quốc gia ven biển là tìm mua các chiến hạm, chiến đấu
cơ và hỏa tiễn đối hạm. Căng thẳng sẽ tăng cao, Biển Đông sẽ trở nên hỗn
loạn ».
Tại sao Trung Quốc từ chối tham gia vụ kiện ?
Trung
Quốc lý sự rằng Tòa án Trọng tài Thường trực không có thẩm quyền giải
quyết vụ kiện Philippines, vì liên quan đến vấn đề chủ quyền lãnh thổ,
vốn nằm ngoài quyền hạn của tòa án này. Theo các quan chức Bắc Kinh, cho
dù lấy cớ là nhằm làm rõ các quyền trên biển theo Công ước Liên Hiệp
Quốc về Luật Biển, Philippines đang cố gắng phá hoại « chủ quyền không thể tranh cãi » của Trung Quốc.
Họ
đặt câu hỏi, chẳng hạn làm thế nào Philippines có thể nói rằng các yêu
sách của Trung Quốc là quá đáng, nếu trước tiên không xác định giới hạn
lãnh thổ.
Trung Quốc cũng cho rằng tranh chấp Biển Đông là vấn đề
thuần châu Á, nên các nước ngoài khu vực như Hoa Kỳ không có quyền can
thiệp.
Phía Philippines nói rằng Trung Quốc từ chối tham gia vụ
kiện ở Tòa án Trọng tài Thường trực vì biết là những cơ sở về lịch sử
dựa vào để yêu sách chủ quyền, từ rất lâu đã không còn được xét đến
trong các hiệp ước của thời đại tân tiến hiện nay, như UNCLOS.
Các quốc gia khác nói gì về vụ kiện này ?
Nhìn
chung, quan điểm của các nước khác về vụ kiện trước Tòa án Trọng tài
Thường trực tùy thuộc việc họ là đồng minh của Hoa Kỳ hay Trung Quốc.
Cuộc
chiến ngoại giao dữ dội đã đẩy các nước nhỏ hơn và các khối quốc gia
khu vực vào thế lưỡng nan, kể cả ASEAN (Hiệp hội các quốc gia Đông Nam
Á), trong đó có bốn nước thành viên đòi hỏi chủ quyền Biển Đông.
Nỗ
lực của Philippines nhằm thúc đẩy khối ASEAN ra tuyên bố chung kêu gọi
Trung Quốc tôn trọng phán quyết của tòa trọng tài vào thứ Ba 12/07/2016
đã bị ngăn trở bởi Lào và Cam Bốt, hai nước chịu nhiều ơn mưa móc của
Bắc Kinh. Ngoài Philippines và Việt Nam, Malaysia, Indonesia và
Singapore cũng rất lo ngại trước Trung Quốc.
Khối ASEAN hoạt động
theo nguyên tắc đồng thuận, có nghĩa là chỉ cần một nước thành viên cũng
đủ để phá hoại nỗ lực của toàn khối.
Hoa Kỳ, Anh quốc và các nước thuộc Liên Hiệp Châu Âu ủng hộ Tòa án Trọng tài Thường trực.
Trung
Quốc rêu rao rằng có 40 đến 60 nước ủng hộ mình, kể cả những nước châu
Phi không có biển, và các đảo quốc ở Thái Bình Dương mà Bắc Kinh có ảnh
hưởng lớn về kinh tế.
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire
Remarque : Seul un membre de ce blog est autorisé à enregistrer un commentaire.