Vũ Kim Hạnh - Quên một ngày trọng đại

(VnExpress 15/01/2019) Năm ngày trước hôm 14/1/2019 - ngày Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) hiệu lực tại Việt Nam - tôi vào xem trang web về hiệp định này của Canada. Các bạn nhớ không, cái lần ông thủ tướng điển trai của họ né cuộc họp về CPTPP tại Đà Nẵng tháng 11 năm 2017 được bình luận xôn xao trên mạng?

Nhưng nay, trên cổng thông tin nước này nêu câu hỏi to đùng: đâu là những lợi ích mà CPTPP mang lại cho mỗi người Canada? Và họ sử dụng mọi loại hình truyền thông lôi kéo sự chú ý của công chúng để quảng bá về hiệp định.

Rồi tôi lội vào trang web của Bộ Công Thương Việt Nam, thấy tin bài nổi bật nhất là thư xin lỗi của bộ trưởng về việc sử dụng xe biển xanh. Kế đó là tin hoạt động của các công ty, tập đoàn quốc doanh do bộ quản, xong tới tin thị trường Tết. Còn về CPTPP? Chỉ có một cửa sổ nhỏ, mở ra thì thật hẻo và lạnh, một văn bản nguội ngắt về hiệp định, không có nhiều thông tin thiết thực với doanh nghiệp... Tôi đã nghĩ: "Trời, mà chỉ còn có 5 ngày...".

Cho tới sáng 14/1, ngày Hiệp định hiệu lực, tôi vào xem, có thêm vài tài liệu nhưng không mới và cụ thể như mong đợi của doanh nghiệp. Tôi cảm thấy vấn đề cũng không được quan tâm bao nhiêu, không thấy cập nhật, hay đáp ứng nhu cầu tối thiểu tìm hiểu bằng hỏi đáp cho doanh nghiệp và công dân. Tôi tự hỏi, mọi tin tức về Hiệp định được chuyển tải ở đâu?

CPTPP là một hiệp định rất khác. Đó là hiệp định của thế hệ mới với chất lượng cao, dự kiến sẽ mở cửa cho nền kinh tế và làm bật tung tiềm năng phát triển của đất nước. Mà sao cơ quan chủ quản có nhiệm vụ này lại lặng trang như không có gì?

Tôi xin nhấn mạnh cụm từ "thuộc thế hệ mới" với "chất lượng cao" bởi khác biệt của nó. Khối tham gia hiệp định đang gồm 11 quốc gia với tổng kim ngạch là 10.000 tỉ USD, chiếm 13,5% GDP toàn cầu và bao trùm thị trường 500 triệu người. Nếu chỉ tính đến số liệu lạnh lùng thì quy mô CPTPP không bằng ASEAN, vì ASEAN bao trùm thị trường tới 600 triệu người. Nhưng về tính chất thì có sự khác biệt rất lớn.

Hai khác biệt lớn của CPTPP so với các hiệp định thương mại tự do trước đây: các tiêu chuẩn cao về gỡ bỏ rào cản với thương mại và đầu tư; và cũng là động lực cải cách pháp luật để tạo môi trường kinh doanh thuận lợi, cạnh tranh bình đẳng. CPTPP cũng bao gồm những yếu tố mới mẻ chưa từng có như mua sắm công, môi trường, tổ chức lao động độc lập... với yêu cầu minh bạch thông tin cũng như cơ chế giải quyết tranh chấp có tính cách ràng buộc, trừng phạt rõ ràng và chặt chẽ.

Cơ bản, CPTPP sẽ giảm 95% các loại thuế quan giữa các nước thành viên. Việt Nam có thể kỳ vọng hưởng lợi ngay lập tức về mặt thương mại, đặc biệt trong hoạt động xuất khẩu, bao gồm việc cắt giảm thuế trong lĩnh vực dệt may và giày dép từ phần lớn các nước thành viên.

Nội dung điều luật của CPTPP cũng khác các hiệp định thương mại tự do, ngoài 30 chương cơ bản còn có thư thỏa thuận (side letters) tay đôi hay đa phương giữa các quốc gia với nhau. Vì thế, muốn tìm hiểu CPTPP, không phải chỉ nghiên cứu gọn trong bộ hiệp định mà phải nghiên cứu cả những lá thư thỏa thuận.

Việt Nam là nước thứ bảy xong thủ tục để CPTPP bắt đầu hiệu lực. Sáu nước đã thực thi hiệp định trước ta đều đã có hoạt động tuyên truyền, chuẩn bị rộn rịp, cặn kẽ cho doanh nghiệp và người dân. Tôi vào tham khảo cổng thông tin các nước thành viên. Từ nhiều tháng trước, ngay khi CPTPP chưa có hiệu lực, họ đã nhắc nhở cho doanh nghiệp nước họ rằng: hãy nắm vững các cam kết của nước mình cũng như đối tác để tận dụng tối đa lợi thế của hiệp định mang lại; thông báo cho cơ quan có thẩm quyền kịp thời các vướng mắc trong quá trình thực thi Hiệp định; hãy hợp tác chặt chẽ, có trách nhiệm với cơ quan công vụ như hải quan, thuế vụ, kiểm dịch động thực vật, sở hữu trí tuệ, kiểm soát biên giới... của các nước trong CPTPP. Họ còn kêu gọi doanh nghiệp của mình "hãy chủ động liên kết, tham gia chuỗi giá trị mới trong khối".

Còn chúng ta, một số doanh nghiệp nêu thắc mắc với tôi là việc công bố Hiệp định của cơ quan phụ trách  vẫn đang thiếu nội dung cụ thể, rõ ràng, thiếu các chỉ thị để cơ quan chức năng thực thi. Bài phân tích cơ hội của CPTPP đăng trên website Bộ ghi rõ: "Ngay sau khi Quốc hội phê chuẩn (12/11/2018) thì một chương trình xây dựng pháp luật thực thi CPTPP với nội dung sửa ổi đi kèm sự phân công cùng thời hạn cụ thể sẽ được ban hành", nhưng nay chưa thấy.

Các tài liệu của Bộ vẫn đang ghi "theo kinh nghiệm thực hiện WTO" hay là "cũng như quá trình đã triển khai WTO" đã khiến doanh nghiệp e ngại. Liệu sự khác biệt của khái niệm "Hiệp định thế hệ mới" đã được quán triệt thấu đáo chưa?

Thực tế, doanh nghiệp vừa và nhỏ của hầu hết 10 nước trong Hiệp định có thể nhanh chân hơn với thông tin thị trường và các cơ hội ngay từ bây giờ. Do vậy, doanh nghiệp Việt Nam cần nghiên cứu và hiểu sâu về CPTPP và nâng cao năng lực thâm nhập thị trường bên ngoài. Mỗi ngành nên xây dựng nhóm tư vấn pháp luật kinh doanh quốc tế, sẵn sàng cho tranh chấp.

Vậy mà đến hôm nay, tôi vẫn nhận được thắc mắc từ nhiều doanh nghiệp, sao tới giờ không thấy Việt Nam mình chuyển động bao nhiêu ngoài một vài hội thảo. Báo đăng, rồi mọi sự tiếp tục lắng xuống, mất tăm? Quá bất bình thường. Chúng ta đã ký kết. Và nếu không muốn "dâng" thị trường gần 100 triệu dân của Việt Nam cho các đối tác bằng những ưu đãi được CPTPP bảo vệ thì tại sao chúng ta không hề quan tâm triển khai việc truyền thông, thực thi, khai thác ưu đãi tương ứng cho doanh nghiệp, người tiêu dùng và đất nước mình? Tại sao chưa thấy việc tận dụng cơ hội thúc đẩy năng lực quản trị, trình độ phát triển bền vững?

Những thông tin sơ sài trên trang web của bộ chủ quản ảnh hưởng gì tới toàn bộ cục diện cạnh tranh của Việt Nam với 10 thành viên còn lại và đối tác, đối thủ khác trên thế giới?

Giờ là lúc cần khởi động nhanh cổng thông tin riêng dành cho CPTPP. Và thông tin đầu tiên cần công bố trên đó, là về việc tổ chức Ủy ban chỉ đạo và thực thi CPTPP.

VŨ KIM HẠNH