Thanh Hằng - Ai mới là người chống Đảng?

Nỗi buồn chiến tranh (NBCT) của Bảo Ninh được nhà nước vinh danh trong “50 tác phẩm văn học, nghệ thuật biểu diễn Việt Nam tiêu biểu, xuất sắc sau ngày đất nước thống nhất (1975-2025).

Bộ Văn hóa Thể thao Du lịch (VHTTDL) chủ trì xét giải. Việc lựa chọn do một Hội đồng gồm các nhà văn, nhà thơ, nhà phê bình lý luận hàng đầu “cầm cân nẩy mực”.

Đây không phải lần đầu tác phẩm này nhận giải. 30 năm trước, NBCT từng nhận giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam (năm 1991) cùng nhiều giải thưởng quốc tế. Lần này, đích thân Phó Thủ tướng Chính phủ Mai Văn Chính và Thứ trưởng Bộ VHTTDL Trịnh Thị Thủy trao giải cho nhà văn Bảo Ninh.

Mà, buổi lễ còn có sự tham dự của Phó trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương Trần Thanh Lâm, Chủ tịch Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật (VHNT) Việt Nam Đỗ Hồng Quân; Phó Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương kiêm Trưởng ban Lý luận phê bình VHNT Nguyễn Thế Kỷ…

Tức là đủ các đại diện về phía đảng, chính phủ trong sự kiện VHNT lớn này. Nó cho thấy sự lựa chọn, cân nhắc cẩn thận.

Tại buổi lễ, Phó Thủ tướng Mai Văn Chính khẳng định “các tác phẩm tiêu biểu ra đời trong giai đoạn này đã ghi lại một cách chân thực, sinh động hành trình đất nước vượt qua khó khăn do hậu quả nặng nề của chiến tranh, bao vây, cấm vận, thực hiện thành công công cuộc đổi mới và hội nhập quốc tế”.

Còn theo Bộ VHTT&DL, “50 tác phẩm tiêu biểu, xuất sắc, phản ánh sinh động những đổi thay của đất nước, những khát vọng hòa bình, hòa hợp dân tộc…Đây cũng là dịp để công chúng nhìn lại những thành tựu lớn lao của văn học, nghệ thuật biểu diễn Việt Nam trong suốt nửa thế kỷ qua”.

Khi NBCT được vinh danh, đó đáng lẽ là một dấu mốc văn hóa của đổi mới. Thế nhưng, ngay sau lễ trao giải, bùng lên một làn sóng đấu tố, rằng việc vinh danh cuốn sách là sai lầm! Không ít ý kiến cho đó là lật sử, là chống đảng!

Thậm chí, tranh luận về VHNT - lĩnh vực cần văn hóa ứng xử hơn mọi lĩnh vực - nhưng lại là những lời tục tĩu, vô văn hóa, chụp mũ, tấn công những người bênh vực việc vinh danh NBCT của Nhà nước, Chính phủ.

Cuộc “đấu tố” này đặt ra câu hỏi nhức nhối: Tại sao? Ai sai lầm? Ai lật sử? Mục đích nhằm vào đâu?

Những chuyển động chính sách gần đây, từ việc Đảng nhấn mạnh vai trò kinh tế tư nhân, khoa học và đời sống tinh thần, đều cho thấy một định hướng mở hơn, thực chất hơn. Trong dòng chảy ấy, việc trao giải và vinh danh NBCT của Bảo Ninh không phải chi tiết bên lề, mà là một tín hiệu văn hóa đáng chú ý.

Những năm 1990, dù khen hay chê, cuộc tranh luận chủ yếu diễn ra trong giới nhà văn, nhà thơ, nhà nghiên cứu, với các tên tuổi lớn. Còn hôm nay, khi tác phẩm được tôn vinh, những chỉ trích ồn ào nhất lại đến từ bên ngoài giới chuyên môn, phần lớn vô danh, cảm tính.

Đáng sợ khi những người không có chuyên môn lại áp đặt hiểu biết của họ lên giới chuyên môn, thậm chí, cả những văn nghệ sĩ hàng đầu đã lựa chọn NBCT.

Có điều, báo chí chính thống, cơ quan văn hóa, giáo dục, Hội Nhà văn Việt Nam đã công khai bảo vệ lựa chọn của mình. Đó là biểu hiện của một xã hội đã trưởng thành hơn trong ứng xử với khác biệt.

Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, viết: “Nếu chúng ta tiếp tục hận thù thì chúng ta sẽ mãi đi lòng vòng trong đầm lầy… hận thù nếu không được giải thoát khỏi con người nó sẽ trở thành căn bệnh ung thư tâm hồn của một người hay của cả một dân tộc”. Đó là lời cảnh tỉnh về tâm thế xã hội, không chỉ về cách nhìn chiến tranh, mà về cách đối diện với quá khứ và khác biệt.

Đặt trong tinh thần cải tổ mà Đảng và nhà nước ta đang theo đuổi, làn sóng “đấu tố” sau khi NBCT được vinh danh rõ ràng là một nghịch lý! Không thể nói đến đổi mới, sáng tạo, giải phóng nguồn lực con người, nếu không gian tinh thần vẫn bị chi phối bởi tư duy quy chụp và hằn thù. Đổi mới không chỉ là nghị quyết và chỉ số kinh tế, mà còn là khả năng chấp nhận những tiếng nói khác mình.

Cuộc ồn ào quanh NBCT vì thế không đơn thuần là tranh cãi văn chương. Nó là phép thử cho tinh thần cải tổ. Và cách xã hội vượt qua phép thử ấy sẽ cho thấy chúng ta thực sự đang đi cùng, hay vô tình đi ngược lại con đường đổi mới đã được khởi xướng.

Và câu hỏi đặt ra, một tác phẩm được chính đại diện Chính phủ và Bộ VHTTDL tôn vinh, tại sao lại bị chống đối quyết liệt, và hầu hết những người lên tiếng đều không thuộc giới chuyên môn? Có phải đó mới là chống Đảng, chống lại sự đổi mới mọi mặt mà Đảng đang nỗ lực tiến hành?

THANH HẰNG 15.12.2025