 |
Đăng ngày:
Khi nạn dịch khởi đầu tại thành phố, bà Thạch Chính Lệ (Shi Zhengli),
chuyên gia về virus corona của Viện Vi trùng học Vũ Hán không thể ngủ
được trong nhiều ngày, với câu hỏi dai dẳng « Liệu có phải con virus thoát ra từ phòng thí nghiệm Trung Quốc ? ».
« Batwoman » của P4 Vũ Hán
Người
phụ nữ 55 tuổi được báo chí Hoa lục đặt biệt danh là « Batwoman », do
bà chuyên nghiên cứu loài dơi ở Quảng Đông, Quảng Tây và Vân Nam, các
khu vực thực sự là « nhà máy sản xuất virus ». Năm 2005, chính từ một
con dơi mà bà đã nhận diện được hai loại virus gần giống với SARS-CoV,
virus đã gây ra dịch SARS năm 2003. Thế nên ngay từ khi những bệnh nhân
đầu tiên nhập viện ở Vũ Hán, Thạch Chính Lệ đã thổ lộ với Jane Qiu, nhà
báo của nguyệt san Scientific American về nỗi lo con virus thoát ra từ Trung tâm bệnh nhiễm của Viện Vi trùng học Vũ Hán.
Thạch
Chính Lệ làm việc trong hai môi trường : những hang động tối tăm ẩm ướt
ở tỉnh xa mà bà phải lặn lội vào trong trang phục bảo hộ để bắt dơi, và
phòng thí nghiệm. Bà là phó giám đốc phòng thí nghiệm P4 mới, chuyên
nghiên cứu virus loại 4 có tỉ lệ lây nhiễm và làm chết người cao nhất,
như Ebola đã giết hại 90% người bị nhiễm.
« P4 »,
tức National Biosafety Laboratory của Vũ Hán, được xây dựng trong khuôn
khổ một thỏa thuận hợp tác Pháp-Trung, theo mô hình P4 Jean-Mérieux ở
Lyon. Phòng thí nghiệm mang tính chiến lược cao này mất 15 năm mới hoàn
thành, bắt đầu hoạt động từ đầu năm 2019 sau hai năm thử nghiệm, nằm ở
ngoại ô cách Vũ Hán 30 km về phía tây nam. Tuy nằm ở một khu vực cô lập,
nhưng cách đây hai năm, mọc lên một khu đại học xá dành cho các nhà
nghiên cứu và sinh viên ở sát cạnh.
Ngày 14/04/2020, Washington Post đăng bài viết khẳng định các nhà ngoại giao Mỹ ngay từ tháng 3/2018 đã cảnh báo việc thiếu thốn « các kỹ thuật viên và điều tra viên được đào tạo đúng đắn để vận hành phòng thí nghiệm phải giữ an ninh cao độ này ». Nhưng trước đó, mối nghi ngờ về một sự cố khiến con virus thoát ra đã lan truyền ngay tại Hoa lục.
Mạng xã hội Trung Quốc sôi sục với các giả thiết
Từ
cuối tháng Giêng, phòng thí nghiệm P4 và « Batwowan » đã làm sôi sục
mạng xã hội Trung Quốc. Cư dân mạng còn quan tâm đến một phòng thí
nghiệm khác, trực thuộc Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa bệnh truyền
nhiễm, nằm cách chợ thịt rừng Hoa Nam có 280 mét, ngôi chợ ở trung tâm
Vũ Hán, ổ dịch SARS-CoV-2 đầu tiên.
Có thể dễ dàng tìm lại trên
YouTube phóng sự của một kênh truyền hình Thượng Hải ngày 11/12/2019 về
Điền Tuấn Hoa (Tian Junhua), một kỹ thuật viên của phòng thí nghiệm này,
đang leo vào những hang động tối tăm khủng khiếp của Hồ Bắc, trong bộ
đồ bảo hộ trắng với lưới bắt dơi. Phóng sự ca ngợi : « Gần 2.000
loại virus đã được các nhà nghiên cứu Trung Quốc phát hiện trong 12 năm
qua, trong khi thế giới chỉ tìm thấy 284 loại trong 200 năm. Trung Quốc
giờ đây dẫn đầu thế giới về nghiên cứu virus ».
Vài tuần sau,
trong bối cảnh dịch bệnh lan rộng ở Vũ Hán, đoạn phim ngắn này lại mang
một âm hưởng khác trên mạng xã hội Hoa lục. Bỗng dưng người ta nhận ra
bộ đồ bảo hộ và đôi găng cao su của nhà nghiên cứu khá mong manh. Bản
thân Điền Tuấn Hoa cũng nhìn nhận : « Chỉ cần da trần chạm phải phân dơi là bị nhiễm virus ».
Ông cũng đã từng tự nguyện cách ly sau khi bị vài giọt nước tiểu dơi
rơi trúng. Liệu một sự cố tương tự đã xảy ra ở phòng thí nghiệm ?
Lo
sợ, đồn đãi…Hàng ngàn kịch bản được đưa ra trên mạng. Dù chính quyền
bác bỏ, người ta vẫn đặt dấu hỏi về số phận của một cựu sinh viên Viện
Vi trùng học là Hoàng Diễm Linh (Huang Yanling), mà một phần lý lịch đã
bị xóa trên trang web của viện. Ngay cả tờ báo dân tộc chủ nghĩa nhất là
Hoàn Cầu Thời Báo trong bài điều tra dài ngày 18/2 cũng cho rằng việc
chất vấn khả năng Viện Vi trùng học Vũ Hán chế ra virus là chính đáng,
và tự hỏi liệu thí nghiệm này có diễn ra với loài linh trường hay không.
Mười
ngày sau, khi nhà bình luận nổi tiếng Thôi Vĩnh Nguyên (Cui Yongyuan)
đưa ra thăm dò về xuất xứ của virus, 51% trong số 10.000 người trả lời
tin rằng đó là « một con virus nhân tạo thoát ra do sơ sót », 24% cho rằng virus bị gieo rắc với dụng ý xấu. Chỉ có 12% nghĩ là có nguồn gốc tự nhiên.
Tủ đông lạnh virus ẩn chứa nhiều bí mật
« Nữ
người dơi » bèn mở lại mọi hồ sơ. Liệu bà và ê-kíp có sai sót nào đó ?
Khoảng sáu người của viện những năm trước đó đã được huấn luyện tại
phòng thí nghiệm Jean-Mérieux ở Lyon về quy trình an toàn của P4. Không
chỉ cung cấp công nghệ cao cấp cho Vũ Hán, Pháp còn huấn luyện cho người
Trung Quốc cách thức sử dụng và tuân thủ các biện pháp an ninh vô cùng
nghiêm ngặt.
Branka Horvat, nhà vi trùng học người Croatia, từng được huấn luyện chung với Thạch Chính Lệ cho biết : « Ba
tuần để tập hoạt động với nón bảo hộ, lặp lại cả ngàn lần các thủ
thuật, rồi nhiều tuần lễ thử nghiệm trước khi được quyền đụng đến tủ
đông lạnh chứa virus ». Ngay cả những đôi găng cũng cần phải làm
quen vì dày hơn so với phòng thí nghiệm P2, P3, vô số lớp khóa bảo vệ,
tắm tẩy độc khi ra khỏi…
Ngày 31/1 thiếu tướng Trần Vi (Chen Wei),
thuộc đơn vị chuyên về nguy cơ chiến tranh vi trùng của quân đội đến
P4, với lý do chính thức là tìm cách chế vaccine chống Covid-19. Các nhà
lãnh đạo Bắc Kinh cũng tin rằng virus đã thoát khỏi phòng thí nghiệm Vũ
Hán ?
Đó là vì những sự cố này đã từng xảy ra, và không chỉ ở
Trung Quốc. Năm 2014, Viện Pasteur đã làm lạc mất 2.349 mẫu SARS được
trữ trong các phòng thí nghiệm P3, tuy nhiên các mẫu này chỉ là một phần
không hoàn chỉnh của virus nên không gây hại. Năm 2015, ba mẫu virus
MERS được đưa đến Viện Pasteur trên một chuyến bay Seoul-Paris, bị để
quên trên bàn của một nhà nghiên cứu suốt một tuần. Tại Hoa Kỳ, một cuộc
điều tra năm 2014 cho thấy có những mẫu virus bệnh than chưa kích hoạt
bị gởi nhầm đến nhiều nơi…
Bốn ngày sau bài viết của Washington Post hôm 14/4, Viên Chí Minh (Yuan Zhiming), giám đốc P4 và là cấp trên của Thạch Chính Lệ khẳng định : « Không
thể có chuyện con virus xuất xứ từ đây, chúng tôi có các quy định
nghiêm ngặt. Không có sinh viên hoặc nhà nghiên cứu nào bị nhiễm
virus ». Ông ta biết rõ những tai tiếng về các phòng thí nghiệm trong nước, và về số lượng sinh viên tham gia. Branka Horvat cho biết « đôi khi một nhà nghiên cứu phải quản lý 20 sinh viên trong khi tại Pháp không đến 3 người ».
Tuy
vậy các nghiên cứu về virus corona lại rất nhiều tại phòng thí nghiệm
này. Thạch Chính Lệ và ê-kíp nhiều lần tái cấu trúc lại con virus để làm
nó dễ lây hơn, sau đó nhận diện những điểm yếu để tìm cách xử lý. Hôm
20/1 khi công bố bảng mã của virus corona chủng mới, bà chứng tỏ nó
giống đến 96% một con virus từ loài dơi là RaTG13 mà chưa ai biết đến,
được phát hiện cùng ngày ! Thế nên tủ đông lạnh của Viện còn ẩn chứa
nhiều bí mật.
Coi thường an toàn sinh học nơi phòng thí nghiệm
Tháng
Hai, trên Hoàn Cầu Thời Báo, ông Dương Chiêm Thu (Yang Zhanqiu), phó
giám đốc khoa sinh học trường đại học Vũ Hán đã mở ra một hướng mới. Các
nhà nghiên cứu Trung Quốc có tiếng là ít quan tâm đến việc xử lý rác
thải và xác động vật, tuy lẽ ra phải theo các quy trình xử lý nghiêm
ngặt về bao bì, vận chuyển và thiêu hủy. Ông Dương nhìn nhận « nhiều nhà nghiên cứu đã đổ vật liệu vào ống cống sau khi thí nghiệm mà chưa loại đi độc chất ». Các chất thải này « có thể chứa virus, vi khuẩn có thể gây chết người, giết chết động vật và thực vật ».
Phải
chăng quy định tăng cường an toàn sinh học các phòng thí nghiệm mà
chính quyền Trung Quốc mới đưa ra chứng tỏ sự cố đã được phát hiện tại
Vũ Hán ?
Giáo sư Pháp Alexis Génin cho biết : « Tại Trung
Quốc, việc nghiên cứu trước hết là công cụ phục vụ cho sức mạnh quốc
gia, rất thiếu tính minh bạch và ít khi tôn trọng đạo đức khoa học. Thế
nên những biến tướng rất dễ xảy ra ». Trong bối cảnh « thi đua nghiên cứu » với rất nhiều người trẻ tham gia, rủi ro sơ sót và nhiễm độc càng tăng.
Các
nghi vấn về phòng thí nghiệm P4 Vũ Hán đã bộc lộ những khó khăn trong
việc hợp tác với Trung Quốc. Cho dù một đoàn các nhà ngoại giao Pháp có
đến thăm vào tháng 3/2019, ảnh được đăng trên trang web của Viện, nhưng
trên thực tế Pháp đã nhanh chóng bị đặt ra ngoài cuộc chơi.
Hồi
năm 2004, tổng thống Pháp Jacques Chirac thỏa thuận với Hồ Cẩm Đào sẽ
giúp xây dựng P4, trong bối cảnh dịch SARS. Vào thời đó, đã có nhiều nhà
ngoại giao và nhà vi trùng học Pháp e ngại Trung Quốc sẽ lợi dụng cho
chương trình vũ khí sinh học. Nhưng trong bối cảnh Pháp phản đối can
thiệp vào Irak năm 2003, Paris muốn xích lại gần với Matxcơva và Bắc
Kinh để tránh bị cô lập. Đồng thời cho rằng việc hợp tác khoa học sẽ
giúp tránh được sử dụng phòng thí nghiệm vào mục đích khác.
Bắc Kinh biến hợp tác song phương thành đơn phương
Pháp
đã quá lạc quan về khả năng hợp tác bình đẳng với Trung Quốc ? Ngày
23/02/2017 thủ tướng Pháp Bernard Cazeneuve cùng với thị trưởng và bí
thư thành ủy Vũ Hán chủ trì lễ chứng nhận P4. Paris hứa cung cấp mỗi năm
1 triệu euro cho P4 Vũ Hán, còn Bắc Kinh hứa hẹn sẽ trao đổi thông tin.
Mãi đến cuối năm 2017, ngoại trưởng Jean-Yves Le Drian giao cho đại
sứ Pháp ở Bắc Kinh nhiệm vụ thảo báo cáo tổng kết về hợp tác khoa học,
mới ngã ngửa ra là chẳng có gì ! Tranh cãi đã nổ ra dữ dội trong cuộc
họp với với INSERM (Viện nghiên cứu Y học) và bộ Nghiên cứu ở Paris.
Bà
Thạch Chính Lệ và các đồng nghiệp đã được đón tiếp tận tình tại P4
Lyon, nhưng chiều ngược lại hoàn toàn không có. Nhà kỹ nghệ Alain
Mérieux từng trực tiếp tham gia việc xây dựng P4 Vũ Hán, ngay sau khi
bàn giao cho chính quyền Trung Quốc, không còn được đến phòng thí
nghiệm. Sau khi được Pháp chứng nhận đạt chuẩn, dự kiến phòng thí nghiệm
P4 Vũ Hán hoạt động không virus trong 18 tháng, trong thời gian đó một
nhà vi trùng học Pháp đến kiểm tra xem có tuân thủ quy trình hay không.
Bác sĩ René Courcol, người được giao nhiệm vụ này từ chối trả lời câu
hỏi của Le Monde về việc có thực sự được vào nơi cần kiểm tra hay không.
Thực
tế thì phía Pháp hoàn toàn không biết được những gì diễn ra sau các bức
tường của phòng thí nghiệm mà mình đã giúp xây dựng. Không có nhà
nghiên cứu Pháp nào được vào P4 Vũ Hán. Quan hệ song phương mà ông
Chirac hình dung năm 2004 đã trở thành đơn phương. Một nhà tư vấn nhận
xét, luôn có một khoảng cách vô cùng lớn giữa mong đợi và hiện thực khi
giao dịch với Trung Quốc.
Một sự cố đã diễn ra không chỉ tại P4 Vũ
Hán, mà có thể ở phòng thí nghiệm Viện Vi trùng học Vũ Hán, hay Trung
tâm kiểm soát và phòng ngừa bệnh lây nhiễm trong phóng sự truyền hình đã
nêu hay chăng ? Tóm lại, bí mật vẫn bao trùm.
Năm 2016, đại sứ
Pháp ở Bắc Kinh đã đến Vũ Hán trao tặng cho Viên Chí Minh và Thạch Chính
Lệ Bắc Đẩu bội tinh vì hợp tác về bệnh nhiễm. Khi con virus tấn công,
những nghiên cứu của « Batwowan » và các nhà khoa học Trung Quốc không
hề giúp Paris hiểu thêm cũng như chuẩn bị đối phó với đại dịch, trong
khi Pháp là đối tác ưu tiên.
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire
Remarque : Seul un membre de ce blog est autorisé à enregistrer un commentaire.