Giang Đặng – Chúng ta là bụi sao

 

Cái nghĩa trang nhỏ ở phía Nam Paris này là nơi đi dạo ưa thích của tôi. Bởi nó cho tôi nhiều suy ngẫm, đặc biệt về cách một thành phố ứng xử với cư dân của nó, với thiên nhiên, với quá khứ và tương lai.

Nghĩa trang được thành lập năm 1871, vậy những cây tiêu huyền này đã 150 tuổi ? Có hôm tôi gặp một người đàn ông ngồi bên một ngôi mộ, điện thoại mở loa ngoài, đang phát một bài ca Pháp. Hôm thì có một bà cụ đang lấy nước vào một trong những bình tưới vòi sen mà ban quản lý để ngay ngắn thành hàng ở gần cổng. Nhưng thường thì chả có ai, chỉ có mấy con mèo đen nằm bất động trên mộ đá, dõi theo hành vi của tôi, hoặc lặng lẽ qua đường.

Anh lính trẻ Millet Francois ngã xuống khi mới 19 tuổi (Ảnh 2). Cậu đã chết như thế nào ? Đạn pháo đã nổ trong chiến hào nhầy nhụa bùn đất của cậu ? Hay một viên đạn đã xuyên qua cậu khi cậu đang chạy trên một cánh đồng ? Mẹ của cậu đã sống tiếp ra sao ?

 

Bên cạnh Francois là những Frederic, Auguste… Hàng nghìn cái tên san sát nhau, đều trên dưới 20 tuổi. Trên cao, những chiếc lá tiêu huyền đang lặng lẽ ngả vàng. Vọng lại từ ngoài bức tường đá của nghĩa trang là tiếng cười của những thanh niên bằng tuổi họ khi họ chết nhưng sinh sau họ đúng một thế kỷ. Ban quản lý nghĩa trang khuyến cáo người dân không đặt hoa hay trang trí cây thập tự của người thân của mình, để bảo đảm “sự thống nhất về thẩm mỹ.” 

 

Đây là một nghĩa trang bình dân, không có những danh nhân lừng lẫy, những nhà mộ đồ sộ hay những tượng đá cầu kỳ. Những ngôi mộ đơn giản và không phản ánh sự khác biệt giai cấp. Tôi cũng hay dừng lại trước những mộ phần mang tên Nguyen hay Phan và ngắm nhìn hồi lâu những chân dung to bằng bao diêm. Hoàn cảnh nào đã đưa đẩy họ tới cái thị trấn này. Họ có hạnh phúc không ? Cuối đời, họ có được nói tiếng Việt không ? Bài hát hay bài thơ mà họ ưa thích khi còn sống là gì ?

Có lẽ để người ta khỏi thắc mắc về trạng thái cỏ mọc “hoang” nơi đây, rải rác vài bảng nhỏ lưu ý là nghĩa trang không dùng thuốc diệt cỏ nữa, và thành phố chỉ cắt cỏ mỗi năm một lần. Đa dạng sinh học là một mục tiêu quan trọng và nghĩa trang có nhân viên bảo tồn sinh học riêng của mình.

Dù bị bao bọc xung quanh bởi san sát phố xá, đây là nơi ở 1.903 cây thuộc 66 loài, của dơi, cáo, nhím, sóc, diều hâu, gõ kiến và hơn 40 loài chim khác nữa. Tháng 5 năm 2016, người ta phấn khởi đưa tin là nghe được tiếng gù của một con cú cái, và vài tháng sau thì thậm chí còn nhìn thấy được một con cú đực. Sáu cái hộp gỗ được lắp ở độ cao 5 mét để mời chào cặp này lựa chọn làm tổ. Thành phố cũng làm các cabin bé tí để hỗ trợ nhím trú đông. Tháng 4 năm 2018, báo đưa tin người ta nhìn thấy mấy con cáo con đang sưởi nắng và chơi trên cỏ. 

 

Còn đây là một khu vực đặc biệt buồn. Dưới những miếng kim loại bé bé kia là những thai nhi hoặc trẻ sơ sinh. Phần lớn chúng đều không có tên. Lác đác có cái có ghi tên, thậm chí cả ngày chết. Một tấm biển có khắc cả ngày sinh và ngày chết - chúng cách nhau một hôm. Xung quanh nó, ai đó đã xếp sỏi trắng thành một vòng tròn nhỏ.

 

Ngay bên cạnh, người ta thấy tinh thần của thế kỷ 21, ở một khu được gọi là khu sinh thái. Chỗ này dành cho những người muốn cái chết của mình có ít tác động tiêu cực nhất tới môi trường. Để được mai táng ở đây, quan tài phải được làm bằng bìa carton hay gỗ ép không qua xử lý hóa học. Người chết mặc quần áo bằng chất liệu tự nhiên, và xác chết không được đi qua quá trình ướp.

Ngôi mộ sẽ chỉ được đắp bằng đất, sau vài mùa mưa là khó mà phân biệt được với xung quanh. Đầu các ngôi mộ là một cái bia nhỏ bằng gỗ, chữ sẽ phai màu theo thời gian. Người thân được khuyến cáo chỉ trồng cỏ và các loài hoa bản địa chịu hạn tốt. Nhìn chung, trông chúng giống các nấm mồ ven đường ở Việt Nam trước kia. 

 

Bởi vì ta đang ở Pháp, nên ngay cả trong cái nghĩa trang hẻo lánh này cũng có một tác phẩm nghệ thuật đương đại. Nghệ sĩ đường phố với biệt hiệu bí hiểm C125, người được gọi là Bansky của Pháp, và nhà vật lý thiên văn Roland Lehoucq đã dùng cái tháp hơn trăm tuổi ở nghĩa trang để tạo nên một đài tưởng niệm cho… các vì sao đã chết.

Đây cũng chính là đài tưởng niệm cho chúng ta, bởi theo vật lý hiện đại, những atom cấu thành cơ thể của chúng ta có xuất xứ từ những vì sao đã biến mất sau khi chúng bùng nổ. Chúng ta là bụi sao (Ảnh 6).

GIANG ĐẶNG 22.08.2025 (Tựa bài do Thụy My đặt)