Hoàng Hải Vân - Bị báo chí liên tục phỉ báng, vì sao tổng thống Trump không kiện

Báo chí tả khuynh Mỹ liên tục phỉ báng ông Trump suốt trong bốn năm ông làm tổng thống. Thấy ông Trump không kiện, đừng nghĩ là họ đúng nhé.

Đơn giản là dù cho họ có bịa đặt đổi trắng thay đen nói không thành có nói có thành không tới đâu để phỉ báng ông thì ông cũng không kiện được họ. Nếu kiện, dù có đưa ra đầy đủ bằng chứng bịa đặt vu cáo không thể chối cãi, ông cũng cầm chắc phần thua. Vì sao vậy ?

Toàn bộ hoạt động báo chí ở Mỹ chỉ được “điều chỉnh” bởi một điều khoản duy nhất, nói chính xác hơn là được “ghép” trong điều khoản này, đó là Tu chính án thứ nhất của Hiến pháp Mỹ (The first Amendment), nó chỉ có một câu ngắn gọn như vầy :

“Quốc hội sẽ không ban hành đạo luật nào nhằm thiết lập tôn giáo hoặc ngăn cấm tự do tín ngưỡng, hoặc hạn chế tự do ngôn luận hay báo chí hoặc quyền của dân chúng được hội họp và kiến nghị Chính phủ sửa chữa những điều gây bất bình” (Congress shall make no law respecting an establishment of religion, or prohibiting the free exercise thereof; or abridging the freedom of speech, or of the press; or the right of the people peaceably to assemble, and to petition the Government for a redress of grievances).

Như lời văn của nó chỉ rõ, Tu chính án thứ nhất chỉ "răn đe" chính quyền, không "răn đe" báo chí.

Nhưng Tu chính án thứ nhất chỉ là một khái niệm chung chung mơ hồ nếu các quan tòa không độc lập và không biết cách đưa nó vào cuộc sống. Và thực tế là từ khi có Tu chính án này cho đến năm 1964, tức là trong một thời gian rất dài, Tối cao Pháp viện Hoa Kỳ chưa từng áp dụng nó để bảo vệ báo chí.

Quá trình đưa tinh thần của Tu chính án này vào cuộc sống có một lịch sử lâu dài từ trước khi nó ra đời. Vào thời thuộc địa, việc phỉ báng quan chức dù nội dung đó có đúng hay không đều phạm tội. Cho đến năm 1734, khi Hoa Kỳ vẫn còn là thuộc địa của Anh, có một vụ án lịch sử, đó là vụ Zenger. John Peter Zenger, một chủ báo ở New York đã cho đăng bài trên tờ New York Weekly Journal của mình, công kích viên Thống đốc Hoàng gia Anh tại đây, cho ông này là bất tài và nhận hối lộ.

Zenger đã phải vào tù vì tội phỉ báng. Nhưng người bào chữa cho Zenger, luật sư Andrew Hamilton, đã làm nên một chuyện mang tính lịch sử khi ông chứng minh những lời “phỉ báng” của Zenger là không sai và đã thuyết phục tòa án tuyên bố Zenger vô tội.

Vụ Zenger đã tạo ra một tiền lệ về pháp lý quan trọng : Từ đây, trong những vụ kiện về tội phỉ báng (ngày nay đều là các vụ kiện dân sự), nguyên đơn sẽ thắng kiện nếu chứng minh được lời phỉ báng đó là sai sự thật. Đây được coi là bước tiến lớn về quyền tự do ngôn luận ngay giữa chế độ thuộc địa mà giá trị pháp lý của nó trở thành thông lệ cho đến ngày nay. Tuy nhiên, các vụ kiện cáo về lĩnh vực này vẫn được các tòa án xét xử theo luật của từng bang, không thống nhất trên toàn quốc.

Một bước ngoặt “mang tính cách mạng” về quyền tự do ngôn luận diễn ra vào năm 1964 khi Tối cao pháp viện thụ lý một vụ án lịch sử : Vụ The New York Times kiện Sullivan. Vụ kiện xuất phát từ một trang quảng cáo của một số mục sư đăng trên The New York Times nhằm quyên tiền để bào chữa cho nhà hoạt động nhân quyền lừng danh nước Mỹ - mục sư Martin Luther King, sau khi vị mục sư bị bắt giam. L.B Sullivan, người phụ trách Sở cảnh sát thành phố Montgomery, bang Alabama, cho rằng nội dung quảng cáo đã nói không đúng về các hành vi của lực lượng cảnh sát và phỉ báng mình, nên đã kiện The New York Times và các mục sư ra tòa án. Xét thấy nội dung quảng cáo có một số thông tin không đúng, tòa án đã quyết định cho Sullivan thắng kiện, buộc các bị đơn phải bồi thường cho ông này 500 ngàn USD. The New York Times và các mục sư đã kháng cáo lên Tối cao Pháp viện.

Tòa tối cao cho rằng, không thể dùng các quy định điều chỉnh về tội phỉ báng để áp đặt hình phạt đối với việc phê phán hành vi ứng xử của các công chức. Rằng dù nội dung phê phán có sai sót nhưng việc yêu cầu những người phê bình các quan chức phải bảo đảm độ chính xác trong phát biểu của họ là hành vi “tự kiểm duyệt”.

Tòa cũng cho rằng, những công chức Nhà nước muốn thắng kiện trong trường hợp này không chỉ phải chứng minh những nội dung được đăng tải là sai, mà còn phải chứng minh những người đăng tải nội dung này là “có ác ý”, và tòa nhận thấy rằng không có bằng chứng nào chứng tỏ The New York Times và các mục sư đã “có ác ý” khi đăng nội dung đó. Vì vậy, Tòa tối cao phán quyết The New York Times và các mục sư thắng kiện.

Phán quyết của Tối cao Pháp viện Hoa Kỳ trong vụ án lịch sử này có giá trị như một điều luật, và hơn thế nữa, nó có giá trị ngang với một điều khoản của Hiến pháp, để từ thời điểm đó áp dụng cho tất cả các vụ kiện về tội phỉ báng : một nguyên đơn là quan chức Nhà nước muốn thắng kiện nhất thiết phải chứng minh rằng những lời phỉ báng của bị đơn là sai, đồng thời phải chứng minh được cái sai đó là “có ác ý”.

Ngoạn mục hơn, là án lệ của vụ The New York Times kiện Sullivan không chỉ dành cho các quan chức nhà nước mà còn được Tối cao Pháp viện mở rộng cho cả những “nhân vật của công chúng”, bao gồm các ngôi sao giải trí, các nhà văn nổi tiếng, các vận động viên thể thao và những người “thường xuyên thu hút sự quan tâm của giới truyền thông”.

Như vậy là tại nước Mỹ, người bình thường kiện báo chí về tội phỉ báng chỉ cần chứng minh việc phỉ báng đó không đúng sự thật là thắng kiện, nhưng đối với nguyên đơn là quan chức và người nổi tiếng thì khác. Quan chức, bao gồm tổng thống, và người nổi tiếng muốn thắng kiện phải chứng minh đồng thời hai việc : thông tin sai và thông tin sai đó “có ác ý”. Phê phán quan chức và những người nổi tiếng mà không đúng sự thật nhưng không “có ác ý” thì luật pháp nước Mỹ “chấp nhận được”.

Cần biết, Hiến pháp Mỹ không quy định công dân có những quyền gì, mà chỉ quy định những giới hạn quyền lực của các cơ quan nhà nước. Bởi vì theo các nhà lập quốc Hoa Kỳ thì tất cả mọi quyền của công dân là quyền tự nhiên, không ai và không cơ quan nào có đủ tư cách để ban phát. Trong một số trường hợp có liệt kê một số quyền của công dân tại một số điều khoản liên quan thì liền theo đó có một Tu chính án khẳng định sự liệt kê nói trên không hàm nghĩa hạ thấp những quyền tự nhiên khác không được liệt kê.

Các nhà lập quốc Hoa Kỳ cũng đã tiên liệu những hạn chế có thể có về tự do ngôn luận nên đã phòng ngừa bằng Tu chính án thứ nhất. Và phán quyết của Tối cao Pháp viện trong vụ The New York Times kiện Sullivan được coi là một phán quyết “mở rộng tự do ngôn luận”.

Làm một chính khách hay quan chức ở Mỹ suốt ngày phải rát tai nghe những lời chỉ trích của báo chí, dù chỉ trích đúng hay chỉ trích sai cũng không dễ kiện để "đòi sự công bằng". Bởi vậy mà chính khách hay quan chức phải có đủ bản lĩnh mặc kệ báo chí để làm những gì mình cho là đúng. Những người nổi tiếng khác cũng vậy. Họ phải chấp nhận sự "phân biệt đối xử".

Cho nên, không có nhiều người Mỹ thích làm quan và làm người nổi tiếng. Cũng vì vậy mà người Mỹ ít có thói háo danh hơn người Việt chúng ta chăng ? (nội dung tôi viết ở trên đã post trên blog cá nhân hơn 10 năm trước, một bài tương tự đã viết cho Thanh Niên và post trên Facebook ba 3năm trước).

Chúng ta biết vì sao ông Trump không kiện rồi. Ông Trump chỉ có thể đơn độc tự vệ bằng trang cá nhân trên Twitter và Facebook, suốt ngày nói báo chí toàn là fake news. Ông từng xếp 10 ông thần fake news, đứng đầu là Paul Krugman (nhà kinh tế đoạt giải Nobel theo trường phái Keynes luôn kêu gọi phình to chính phủ và tung nhiều hơn các gói kích cầu nền kinh tế, tích cực ủng hộ chính sách của Đảng Dân chủ). Bảng phong thần này từng đăng trên website của Đảng Cộng hòa. Ông Trump chỉ tự vệ vậy thôi, nhưng cũng bị Thượng nghị sĩ Đảng Cộng hòa John McCain phê phán là “hạn chế tự do ngôn luận”.

Như tôi đã đề cập trong bài viết hôm qua, xã hội tự do mang trong mình nó các lực tự hủy hoại chính nó. Nhưng những người tự do không thể dùng quyền lực để triệt tiêu cái lực hủy hoại đó được, vì làm như vậy cũng sẽ phá hủy xã hội tự do. Nhà kinh tế tự do đoạt giải Nobel Milton Friedman, người ủng hộ thị trường tự do kiên định nhất và là người chống chủ nghĩa xã hội triệt để nhất, người hậu thuẫn về trí tuệ cho chính quyền Reagan trong nỗ lực khôi phục tự do, đã từng phê phán mạnh mẽ việc truy bức những người cộng sản ở Hollywood sau Đại chiến II, ông coi đó là vết nhơ của nền chính trị Mỹ.

Những người tự do không lấy mục đích biện minh cho phương tiện, họ phải chấp nhận sự khác biệt và chỉ có thể thắng các lực lượng phá hủy tự do bằng sức mạnh và sự hấp dẫn của trí tuệ được lan tỏa bằng các phương tiện trung thực. Họ phải học sự quả cảm của phái tả, nhưng nhất định không được học sự lừa dối và lạm dụng quyền lực của phái này.

HOÀNGHẢI VÂN 11.11.2020

P/s : Xin lưu ý, sau khi truyền thông và ông Biden tự tuyên bố ông đã trở thành tổng thống thứ 46 của Hoa Kỳ, ông Trump và chiến dịch của ông tuyên bố sẽ khởi kiện. Đây là các vụ kiện về gian lận bầu cử, yêu cầu phải “đếm tất cả những lá phiếu hợp pháp và không đếm những lá phiếu bất hợp pháp” (tất nhiên vụ kiện nào cũng phải đưa ra bằng chứng), chứ không phải kiện báo chí đưa tin sai và phỉ báng Trump.