Sát thủ Kim Jong Un

Kim Jong Un tại một hội nghị của quân đội BTT

(Le Monde 14/12/2013, tựa trong nguyên tác : « Killer Kim ») Kim Jong Un, chủ tịch trẻ tuổi của Bắc Triều Tiên từ hai năm qua đã nắm lấy mọi quyền hành của chế độ. Anh ta đã xử tử ông chú dượng và là người giám hộ Jang Song Thaek một cách đầy kịch tính.

Hoạt động thu hút cảm tình diễn ra khá là ngắn ngủi. Hai năm sau khi lên ngôi thay người cha qua đời tháng 12/2011, Kim Jong Un, người thừa kế của triều đại họ Kim đang nắm quyền suốt bảy thập kỷ qua ở Bắc Triều Tiên, mang lại một hình ảnh khác hẳn với các lãnh tụ tiền nhiệm. Khoảng ba mươi tuổi, người tròn trịa, nét mặt vui vẻ, Kim Jong Un có vẻ là hiện thân cho một khởi đầu mở cửa của chế độ khép kín và trấn áp. Chẳng phải anh ta đã xuất hiện cùng với nhà cựu vô địch bóng rổ Mỹ Dennis Rodman đó sao, và được Rodman mô tả là « một con người tuyệt vời ».

Sau khi chuyển đổi thành thủ lãnh chiến tranh vào mùa xuân năm 2013 lúc Bình Nhưỡng đe dọa tấn công nguyên tử Washington và Seoul sẽ biến thành « biển lửa », Kim Jong Un vừa chứng tỏ sự tàn bạo – hẳn là không có gì mới đối với chế độ này, nhưng trước đây thì kín đáo hơn – khi lạnh lùng cho xử tử người chú dượng kiêm giám hộ Jang Song Thaek hôm thứ Năm 12/12, ba ngày sau khi tước mọi chức vụ của ông Jang. Vụ hành quyết này diễn ra sau khi đã xử tử công khai hai cộng sự thân tín của ông chú dượng làm việc tại văn phòng đảng Lao động, nơi tập hợp các lãnh đạo chủ chốt.

Khi xử bắn Jang Song Thaek, anh thanh niên Kim Jong Un không chỉ trừ khử khuôn mặt trung tâm của giới lãnh đạo, mà còn là một người thân trong gia đình: Jang là chú dượng, đã lấy em gái của Kim Jong Il là Kim Kyung Hui. Lãnh tụ trẻ tuổi đã hé lộ một mặt khác của tính cách mình : từ một « đứa trẻ nghịch ngợm » không được các nước đánh giá nghiêm túc do thiếu kinh nghiệm, anh ta bất chợt thể hiện là một lãnh đạo kiên quyết như cha ông mình, khi thanh toán một cách không thương tiếc người được coi là thiếu trung thành.

Tại Hàn Quốc, Tổng thống Park Geun Hye tuyên bố Bắc Triều Tiên đang lao vào « một chế độ khủng khiếp ». Đó là trường hợp vào thập niên 50 qua những vụ thanh trừng lớn với ba phe nhóm trong đảng Lao Động : phe được mệnh danh là « cộng sản trong nước » (những người từng đấu tranh bí mật chống quân phiệt Nhật), phe thân Nga và  phe thân Tàu. Ngay cả phe của Kim Il Sung, gồm những người đã chiến đấu tại biên giới Trung-Triều trong thập niên 30-40, mười năm sau đó cũng trở thành nạn nhân bị thanh trừng.

Chang Seong Chang, chuyên gia về Bắc Triều Tiên của Sejong Institute ở Seoul cho rằng: “Có thể chưa đến giai đoạn này, vì nhóm của Jang Song Thaek không có trọng lượng như các phe nhóm trước đây về phương diện nhất trí”.

Ông Jang Song Thaek bị bắt ngay trong hội nghị Bộ Chính trị. Ảnh của đài truyền hình nhà nước BTT ngày 09/12/2013.

Vụ trừ khử vừa tàn khốc vừa kịch tính này cho thấy thế hệ kế vị thứ ba ở Bình Nhưỡng không ôn hòa như người ta tưởng. Cho dù cá nhân hóa quyền lực đến cực độ, Kim Jong Un cũng phải tính đến tương quan lực lượng trong hàng ngũ lãnh đạo : tuy không trực tiếp phản kháng nhân vật trung tâm, các thành viên lại lao vào cuộc đấu tranh giành ảnh hưởng trong khi vẫn hăng hái bày tỏ lòng trung thành với nhà độc tài.

Nhưng chàng thanh niên Kim Jong Un không có một quá khứ chinh chiến lẫn sức hút của ông nội là Kim Il Sung, nhà sáng lập nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên. Bản thân ông Kim Il Sung cũng duy trì vị trí người đứng đầu đất nước bằng cách trừ khử các địch thủ. Jong Un không có được kinh nghiệm mà người cha là Kim Jong Il đã tích lũy được trong suốt 14 năm đứng trong bóng tối sau ông nội Il Sung trước đây. Kim Jong Il cũng không ngần ngại thanh toán những ai khả nghi về sự trung tín.

Bỗng chốc được đẩy lên nắm quyền, ban đầu Kim Jong Un phải nhờ đến một loại « cố vấn nhiếp chính » gồm những nhân vật được người cha chọn lọc trước, trong đó có ông Jang Song Thaek mà anh ta dần dần tìm cách tống khứ đi.

Người ta biết rất ít về anh thanh niên được các chuyên gia về Bắc Triều Tiên cho là người thừa kế vào tháng 9/2010, sau đại hội đảng Lao Động. Bắt đầu là từ chính Triều Tiên. Tấm ảnh đầu tiên của của Kim Jong Un được đăng trên tờ báo Rodong Sinmun, cơ quan của đảng, không có chú thích trong khi anh ta là người kế vị được chỉ định. Sau khi du học tại Berne (Thụy Sĩ), Kim Jong Un vào trường đại học quân sự Kim Il Sung và tốt nghiệp năm 2007. Ngày sinh chính xác của anh (8 tháng Giêng 1983 hay 1984) không được biết rõ.

Theo như đầu bếp riêng người Nhật của Kim Jong Il là Kenji Fujimoto, vốn biết Jong Un từ nhỏ, anh được chọn lựa nhờ tính cách hiếu chiến hơn người anh. Cả hai cùng một người chị gái là con của Kim Jong Il với bà Ko Yong Hee, ca sĩ chủ lực của đoàn văn công Mansudae, đã qua đời tại một bệnh viện ở Paris năm 2004.

Kim Jong Il bị tai biến mạch máu não năm 2008, và vấn đề kế vị lâu nay vẫn cấm kỵ bỗng trở nên khẩn cấp. Sự giống nhau - có tính toán kỹ - về ngoại hình với ông nội Kim Il Sung (cùng một vóc dáng, cùng khuôn mặt tròn trịa, cắt cùng một kiểu tóc, cùng một kiểu đi đứng và vẫy chào đám đông) là những ưu điểm đáng kể của Kim Jong Un. Hơn nữa, anh ta lên nắm quyền hầu như cùng tuổi với ông nội thời trước. Tuổi trẻ của Jong Un có vẻ như là một đảm bảo cho đổi mới, và ngoại hình trông giống ông nội thời trẻ, gợi người ta nhớ đến thời kỳ mà đất nước tràn đầy hy vọng.

Ngay lập tức, Kim Jong Un dứt khoát với hình ảnh khắc khổ của người cha – vốn luôn giấu khuôn mặt sau cặp kính mát quá khổ, để khoác lên một phong cách gần gũi. Vẻ mặt luôn vui tươi, anh tạo ra ấn tượng rất vui thích tham gia những sự kiện với công chúng. Buổi tối 31/12/2012, Kim Jong Un đã « bất ngờ » (theo như những gì có thể tưởng tượng được tại Bắc Triều Tiên, dù sao thì khách mời không được báo trước) tiếp đãi ngoại giao đoàn ở Bình Nhưỡng, cùng với những người thân tín và sĩ quan cao cấp. Đây là lần đầu tiên trong lịch sử Bắc Triều Tiên.

Mấy tháng sau đó, những chuyến đi thăm các công viên giải trí được tôn tạo hay mới khai trương ở Bình Nhưỡng đã mang lại một dấu ấn « hiện đại » cho chế độ độc tài. Kim Jong Un cũng được chụp hình trong lúc cười vang sảng khoái khi chơi trò tàu lượn cao tốc. Anh đến dự khán buổi trình diễn nhạc kịch của đoàn ca nhạc Moranbong, trong đó có những cảnh các nhân vật của Disney xuất hiện trên sân khấu, có trình bày bài hát My Way nổi tiếng nhờ giọng ca Frank Sinatra. Bên cạnh Kim Jong Un là một phụ nữ duyên dáng, mà người ta được biết đó là Ri Sol Ju, vợ anh.

Kim Jong Un tươi cười khi đến thăm nhà máy chế biến thực phẩm số 354, ngày 17/11/2013.

Sự thay đổi hình ảnh này và không khí tương đối dễ thở tại Bình Nhưỡng báo hiệu một sự mở cửa quan trọng của chế độ ? Ngoài những khác biệt về định hướng chính trị trong đội ngũ lãnh đạo (đi song song với Trung Quốc trong việc phát triển năng lực quốc phòng, trong kinh tế, cải cách, chính trị…), những bất đồng đã nảy sinh trong chế độ gia đình trị. Có một sự kình địch ngấm ngầm giữa Jang Song Thaek và Kim Jong Un, đến mức lãnh tụ trẻ cuối cùng đã cáu tiết và quyết định khử ông chú dượng - mà ảnh hưởng bao trùm được xem là một người thay thế tiềm năng.

Chính nhờ sự giúp đỡ của Jang Song Thaek mà Kim Jong Un đã dần dần nắm được bộ máy. Trước hết là quân đội - mà anh ta triệt tiêu từ từ dàn lãnh đạo với hàng loạt vụ thay thế Bộ trưởng Quốc phòng, các tham mưu trưởng binh chủng, rồi đến các cấp trung gian của đảng Lao Động.

Jang Song Thaek, 65 tuổi, nắm các bí mật của quyền lực từ bốn mươi năm qua. Đám cưới với Kim Kyung Hui đã giúp ông ta thăng tiến. Bất chấp sự phản đối của cha, con gái của Kim Il Sung năm 1972 quyết định lấy anh cán bộ trẻ tốt nghiệp trường đại học mang tên cha mình, chơi đàn phong cầm rất tuyệt. Người đàn ông này đầy tham vọng. Bị thanh trừng lần đầu năm 2003 (với cùng tội danh của ngày nay : tham nhũng và kéo bè kết đảng) ông Jang lại tái xuất giang hồ ba năm sau đó.

Kim Jong Il nghi ngờ người em rể, nhưng vào cuối đời, bệnh tật, ông ta đã xích gần lại với Jang, và cả hai đã lập trình cho việc kế vị. Nhờ nắm rõ cung cách điều hành chế độ, Jang Song Thaek là mối dây liên hệ giữa lớp « lão thành cách mạng » và lớp trẻ. Tách biệt với các chức vụ chính thức (Phó chủ tịch Ủy ban Quốc phòng, ủy viên dự khuyết Bộ Chính trị và chánh văn phòng Trung ương Đảng), ảnh hưởng của ông Jang lớn dần với cùng với việc củng cố vị thế của Kim Jong Un, và thường can thiệp vào các quyết định của Jong Un.

Không chỉ có nhiều kẻ thù, Jang Song Thaek còn bị mất đi sự ủng hộ của vợ. Ảnh hưởng của Kim Kyung Hui – một phụ nữ cứng rắn, ương bướng và người ta còn nói là nghiện rượu – đối với cậu cháu lãnh tụ cũng đang đi xuống.

Kim Jong Un và Jang Song Thaek đều biết rõ những gì xảy ra ở nước ngoài, và ý thức được là cần phải tiến hành cải cách. Có vẻ như anh thanh niên Jong Un trừ khử vị cố vấn không phải do bất đồng chính trị, mà vì ông này đã tạo lập một mạng lưới tay chân, làm ảnh hưởng đến uy quyền của tân lãnh tụ.

Nếu trong quá khứ, các vụ thanh trừng diễn ra không trống giong cờ mở, đơn giản là nạn nhân bỗng biến mất trên chính trường, thì việc xử Jang Song Thaek lại đầy kịch tính : để làm gương, quy cho ông ta trách nhiệm về mọi khiếm khuyết của đất nước. Trừ khử các khuôn mặt lão thành, cách chức, thanh trừng, hành quyết…lãnh tụ trẻ có khuôn mặt bầu bĩnh trẻ con đã ra khỏi lớp vỏ bọc. Và việc « độc quyền lãnh đạo », hơn bao giờ hết đã được tái khẳng định.