Phát Thứ ba, ngày 26 tháng năm năm 2015
Thời kỳ mà châu Âu và Hoa Kỳ có ảnh hưởng mạnh mẽ
tại Nam Mỹ đã trôi qua, thay vào đó là Trung Quốc. Cơn khát nguyên liệu
đã khiến những chiếc vòi bạch tuộc của Bắc Kinh vươn xa đến châu Phi
nghèo khó nhưng giàu tài nguyên, và nay đến lượt châu Mỹ la-tinh. Khu
vực « sân sau » của Mỹ nay bắt đầu trở thành « vườn nhà » của Trung
Quốc.
Chuyến viếng thăm các nước Mỹ la-tinh của Thủ
tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường đã kết thúc hôm qua 25/05/2015 tại Chilê,
đã củng cố thêm mối quan hệ kinh tế cho khu vực đang gặp nhiều khó khăn
này. Tuy nhiên cuộc nhân duyên có vẻ không mấy « môn đăng hộ đối ».
Những hợp đồng bạc tỉ
Tại
Chilê, quốc gia cuối cùng trong vòng công du châu Mỹ la-tinh sau
Brazil, Colombia và Peru, Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường đã gặp gỡ
nữ Tổng thống Michelle Bachelet, bàn bạc về hợp tác tài chính. Chilê là
nước đầu tiên trong khu vực ký kết hiệp ước tự do mậu dịch với Trung
Quốc năm 2006, và lần này Ngân hàng Trung ương đôi bên loan báo chuẩn bị
sử dụng rộng rãi đồng nhân dân tệ.
Thứ Ba tuần trước, Bắc Kinh đã
thỏa thuận với Brazil một kế hoạch đầu tư lên đến 53 tỉ đô la. Ông Lý
Khắc Cường ký kết với Brasilia 35 hợp đồng kinh tế, trong khuôn khổ một « kế hoạch hành động chung » đến năm 2021.
Bắc
Kinh, vốn đã đầu tư 3,5 tỉ đô la vào tập đoàn Petrobras hồi cuối tháng
Tư, nhân dịp này đã ký thêm hai hợp đồng để bơm thêm 7 tỉ đô la cho tập
đoàn dầu khí quốc doanh Brazil hiện đang suy sụp vì xì-căng-đan tham
nhũng quy mô khiến khó thể vay mượn trên thị trường. Ngân hàng ICBC
Trung Quốc cũng sẽ rót đến 4 tỉ đô la vào tập đoàn quặng mỏ Vale của
Brazil – đang dẫn đầu thế giới về quặng sắt, nhưng giá mặt hàng này đang
xuống thấp.
Bên cạnh đó, hai nước cũng cụ thể hóa vụ tập đoàn
Embraer của Brazil bán cho công ty Tianjin Airlines đợt đầu 22 chiếc máy
bay, toàn bộ hợp đồng 60 chiếc có trị giá ước tính 1,1 tỉ đô la. Là
nước chăn nuôi bò lấy thịt hàng đầu, Brazil được Trung Quốc mở lại thị
trường xuất khẩu đã bị ngưng trệ lâu nay vì lý do dịch tễ.
Ngoài
ra Bắc Kinh còn tham gia vào nhiều dự án cơ sở hạ tầng, từ xa lộ cho đến
cảng hàng không và cảng biển. Trong số đó có đề án đầy tham vọng : lập
một « hành lang đường sắt » giữa Đại Tây Dương và Thái Bình Dương để vận
chuyển quặng sắt và đậu nành sang Trung Quốc với chi phí rẻ nhất. Một « giấc mơ Trung Hoa » có thể tốn kém đến 80 tỉ đô la.
Làn
sóng đầu tư này mang lại sự phấn chấn cho Brazil. Nền kinh tế thứ bảy
thế giới đang chênh vênh trên bờ vực suy thoái, và năng lực đầu tư đang
bị ảnh hưởng bởi chương trình khắc khổ của chính phủ bà Dilma Rousseff.
Trung Quốc & Mỹ la-tinh, mối quan hệ bất bình đẳng
Theo
tổng kết vào cuối năm 2014 của trung tâm nghiên cứu Inter-American
Dialogue ở Washington và trường đại học Boston, từ năm 2005 Trung Quốc
đã cho các nước hay doanh nghiệp Mỹ la-tinh vay trên 119 tỉ đô la, riêng
trong năm 2014 là 22,1 tỉ đô la. Đứng đầu là Venezuela (56,3 tỉ), tiếp
theo là Brazil (22 tỉ), Achentina (19 tỉ).
Khu vực này có lợi ích
gì cho Trung Quốc ? Châu Mỹ la-tinh có nguồn tài nguyên thiên nhiên,
nguyên vật liệu gần như vô tận, và là nơi tiêu thụ hàng tiêu dùng Trung
Quốc. Nhưng mối quan hệ là bất bình đẳng, theo bà Margaret Mayer, giám
đốc chương trình Trung Quốc và Mỹ la-tinh ở trung tâm Inter-American
Dialogue.
Thư ký điều hành Ủy ban Kinh tế Mỹ la-tinh và vùng Caribê (Cepal), bà Alicia Barcena nhấn mạnh :
« Chỉ có năm mặt hàng, đều thuộc lãnh vực thứ cấp như nông nghiệp, năng
lượng, hầm mỏ…chiếm 75% xuất khẩu của khu vực sang Trung Quốc năm 2013.
Trong khi đó gần 90% đầu tư Trung Quốc sang châu Mỹ la-tinh là nhằm
khai thác, đặc biệt là quặng mỏ và dầu khí ».
Trước tình hình
giá nguyên vật liệu sụt giảm, tăng trưởng của châu Mỹ la-tinh bỗng
khựng lại và sự bất bình đẳng càng thấy rõ. Về phía Trung Quốc, theo ông
Joao Augusto de Castro Neves của cơ quan tư vấn Eurasia Group, « từ ưu tiên cho nhập nguyên liệu nay đã chuyển sang xuất khẩu hàng tiêu dùng, và như vậy các dự án hạ tầng là rất cần thiết ».
Nhân
chuyến công du các nước châu Mỹ la-tinh vào tháng 7/2014, ông Tập Cận
Bình đã mô tả quan hệ giữa Trung Quốc và châu lục này là « một cộng đồng cùng chia sẻ một định mệnh ». Nhưng theo tạp chí Tài chính & Phát triển, thì có vẻ như Bắc Kinh đã chủ động làm nên định mệnh ấy.
Đầu tư ồ ạt vào Brazil, nhưng chỉ mua nguyên liệu thô
Báo
cáo của Ủy ban Kinh tế châu Mỹ la-tinh và vùng vịnh Caribê (Cepal)
thuộc Liên Hiệp Quốc khẳng định gần 90% đầu tư của Trung Quốc vào khu
vực này từ 2010 đến 2013 là để khai thác tài nguyên.
Một ví dụ cụ
thể là trường hợp Brazil vừa nói ở trên. Thương mại giữa Brasilia và Bắc
Kinh từ 3,2 tỉ đô la năm 2001 đã tăng vọt lên 83 tỉ đô la trong năm
2013, tăng gấp 25 lần. Trung Quốc đói nguyên liệu, còn Brazil dồi dào từ
quặng sắt đến dầu hỏa, từ đậu nành, đường cho đến cà phê.
Nhưng
do cơ sở hạ tầng cũ kỹ, việc vận chuyển hàng hóa chậm chạp và phí bị đội
lên. Để mua được nguyên vật liệu giá rẻ, Trung Quốc đề nghị tài trợ cải
thiện hệ thống giao thông. Giải pháp đôi bên cùng có lợi này dường như
quá tốt đẹp, chỉ còn cần bàn bạc cụ thể. Nhưng báo Le Temps của Thụy Sĩ
cho biết, chính ở đây, xung đột lợi ích đã lộ rõ.
Ông Hervé Théry,
giám đốc nghiên cứu của CNRS (Trung tâm Nghiên cứu Khoa học Quốc gia
Pháp) và là giáo sư thỉnh giảng của trường đại học Sao Paulo tố cáo : «
Trung Quốc tỏ ra hết sức cứng rắn. Họ chỉ muốn nhập khẩu sản phẩm thô,
trong khi Brazil mong xuất khẩu sản phẩm đã qua chế biến ».
Với
mặt hàng đậu nành, Bắc Kinh chỉ muốn mua dạng hạt thô, còn Brasilia hy
vọng bán được sản phẩm dạng protein thực vật. Đúng ra do cơ sở hạ tầng
xuống cấp, tốt nhất Brazil chỉ nên xuất các loại sản phẩm với số lượng
ít nhưng có hàm lượng giá trị tăng thêm cao.
Giáo sư Théry nhắc lại : «
Người Trung Quốc đã quen thói chiếm hữu đất ở châu Phi, họ đổ bộ vào
với các kỹ sư, công nhân người Hoa và mang về tối đa các nguyên vật liệu
cần thiết. Nhưng người Brazil nhận ra trong cung cách làm ăn này thái
độ kẻ cả của thực dân mới, và nhất quyết không để bị chèn ép. Mới đây họ
đã chứng tỏ điều này qua việc ra luật hạn chế người nước ngoài sở hữu
đất đai, và kiên quyết bảo vệ quan điểm của mình trên mọi mặt ».
Đất
nước châu Mỹ la-tinh quan trọng này có thế mạnh hơn những quốc gia châu
Phi nghèo khổ mà Bắc Kinh tha hồ bóc lột tài nguyên trong những năm gần
đây. Brazil có nhiều cơ hội để thương lượng được một mô hình hợp tác
khác hẳn, chẳng hạn Trung Quốc đầu tư nhưng phải dành một phần lớn công
việc cho các doanh nghiệp địa phương chế biến hàng xuất khẩu.
Venezuela rơi vào vòng xoáy nợ nần với Trung Quốc
Không phải quốc gia Mỹ la-tinh nào cũng có được ưu thế khi đàm phán, nhất là khi đang rơi vào khủng hoảng như Venezuela.
Ngày
19/4, Tổng thống Nicolas Maduro thông báo Bắc Kinh vừa cho vay thêm 5
tỉ đô la. Tổng cộng từ năm 2008 đến nay, Venezuela đã nợ Trung Quốc trên
56 tỉ. Sở hữu trữ lượng dầu khí khổng lồ, Venezuela trả nợ bằng dầu
lửa. Và lao vào vòng xoáy nợ nần.
Trước đó vào tháng Giêng, sau
chuyến viếng thăm bất ngờ Bắc Kinh, ông Maduro loan báo Trung Quốc sẽ
đầu tư 20 tỉ đô la. Món tiền này là quả bóng oxy cho chính quyền
Caracas, đang gặp khó khăn vì dầu thô - chiếm đến 90% xuất khẩu của đất
nước - từ một năm qua đã bị mất đến trên 50% giá trị.
Mặc cho
những lời hứa hẹn của Tổng thống, các mặt hàng thiết yếu vẫn tiếp tục
khan hiếm, dòng người vẫn nối dài trước các cửa hàng. Sữa, thịt, xà bông
thiếu vắng trong các siêu thị do nhà nước quản lý. Lạm phát đạt mức
68,5% trong năm 2014, tiếp tục phi mã, nhưng Ngân hàng Trung ương không
còn công bố con số chính thức.
Theo IMF, tỉ lệ này có thể lên đến
96,8% trong năm nay. Các nhà kinh tế độc lập cho rằng số liệu chính thức
vốn không tính đến giá cả trên thị trường chợ đen, rất xa so với sự
thật. Cũng theo IMF, năm nay Venezuela sẽ bị thâm hụt 20% ngân sách, dự
trữ ngoại hối rơi xuống dưới mức 20 tỉ đô la.
Còn Trung Quốc túi
rủng rỉnh tiền nhưng rất cần năng lượng, bèn đưa Caracas thành đối tác
ưu tiên. Tháng 7/2014, Tập Cận Bình hoan nghênh việc nâng quan hệ lên
tầm « đối tác chiến lược toàn diện », còn ông Maduro cảm động cám ơn « ông anh Trung Quốc ».
Một năm trước đó, tập doàn dầu khí CNPC Trung Quốc loan báo sẽ đầu tư
28 tỉ đô la vào vành đai dầu lửa Orénoque. Dưới mắt Caracas, Bắc Kinh là
một chủ nợ dễ dãi vì không đòi hỏi các điều kiện rắc rối như nhân
quyền. Tổng thống Maduro tiếp tục tự hài lòng với việc lên án đế quốc
Mỹ, và nợ nần đối với Bắc Kinh thì ngày càng chồng chất.
Trung Quốc và chủ nghĩa thực dân mới
Nhu
cầu của Trung Quốc về nhôm, đồng và kẽm đã tăng gấp đôi từ năm 2000 đến
2007, tiêu thụ chì tăng gấp ba và nickel gấp bốn lần. Về nông sản,
Trung Quốc nhanh chóng trở thành nhà nhập khẩu đậu nành hàng đầu thế
giới.
Nếu tại Brazil, Bắc Kinh đã hất cẳng Washington trong vai
trò đối tác hàng đầu, thì nhìn chung Trung Quốc có thể qua mặt Liên hiệp
Châu Âu để trở thành đối tác thương mại thứ nhì của châu Mỹ la-tinh.
Một thế giới đa cực không có nghĩa là một thế giới bình đẳng.
Từ
2009, Trung Quốc là nhà nhập khẩu hàng đầu các nguyên liệu, nông sản
của Brazil, Chilê, Peru, Mehico và Colombia, và là nhà cung cấp đứng
hàng thứ nhì của các nước trên, chủ yếu là hàng công nghiệp ( hàng dệt
may, giấy, xe hơi, hàng điện tử…).
Hiện tượng này cũng tương tự
như đã xảy ra ở châu Phi : hàng xuất khẩu từ châu lục này sang Trung
Quốc gồm 70% là dầu lửa, 15% quặng mỏ ; trong khi hàng Trung Quốc bán
cho châu Phi đến 90% là hàng công nghiệp.
Tỉ lệ nguyên vật liệu
trong tổng số các mặt hàng xuất khẩu từ châu Mỹ la-tinh sang Trung Quốc
từ 27% vào đầu thập niên 80 đã lên 40% vào năm 2009. Như vậy trao đổi
thương mại tăng lên không phải là cơ hội để các nước Mỹ la-tinh đa dạng
hóa, sáng tạo, thêm vào giá trị gia tăng cho hàng xuất khẩu của mình. Vị
trí nước xuất nguyên liệu thô không cho phép các quốc gia này hội nhập
vào thị trường quốc tế, ảnh hưởng đến chiến lược phát triển.
Bên
cạnh đó là sự lệ thuộc, dễ tổn thương khi nền kinh tế chỉ dựa vào vài
mặt hàng đơn điệu, và việc sản xuất các sản phẩm này cũng tùy thuộc một
số nhân tố độc quyền như các địa chủ, đại gia…Đây chính là sự xuất hiện
trở lại của mô hình thuộc địa. Lao động địa phương bị bóc lột, còn nguồn
lợi thiên nhiên bị khai thác vô tội vạ. Nguyên liệu được đưa sang quốc
gia thực dân để chuyển đổi thành sản phẩm công nghiệp và bán lại với lợi
nhuận tối đa.
Mô hình kinh tế này vừa bất bình đẳng (giữa đa số
bị bóc lột và thiểu số giàu có), hủy hoại môi trường (độc canh, tăng
năng suất bằng thuốc trừ sâu, hầm mỏ gây ô nhiễm, phá rừng…).
Hàng
ngàn hecta độc canh đậu nành, hàng ngàn lít nước trong khai thác quặng
mỏ, nông sản biến đổi gien, ô nhiễm : bấy nhiêu tài nguyên đất và nước
mất đi, là bấy nhiêu cơ hội giảm xuống cho thực phẩm sạch và một xã hội
bình đẳng hơn.
Ảnh hưởng không đơn thuần trên lãnh vực kinh tế mà
còn về chính trị. Nguồn lợi từ việc xuất nguyên liệu thô giúp các chính
quyền cánh tả tài trợ cho các chương trình xã hội để lấy lòng dân chúng.
Thế nên rất khó khăn khi đặt lại vấn đề đa dạng hóa sản xuất, tìm thêm
đầu ra. Đây là một nghịch lý : các chính sách chống nghèo đói, tăng thêm
dịch vụ xã hội…được tài trợ bởi phương thức sản xuất khai thác tài
nguyên đơn thuần.
Độc canh, xuất thô lại tước đoạt của người dân
phương tiện sản xuất, tái lập bất bình đẳng và lệ thuộc và đặt lại vấn
đề về chủ quyền của các dân tộc. Chính sách xã hội được coi trọng hơn
các mục tiêu vĩ mô của nền kinh tế. Ngoài ra, các chương trình phúc lợi
và và những lời hứa tương lai ngày khó bù đắp nổi cho tài nguyên bị mất
đi, ngõ cụt sinh thái và thảm họa môi trường.
Những tiếng nói phản đối
Trước
tình hình đó, có hai lực lượng đang nổi lên ở châu Mỹ la-tinh. Lực
lượng thứ nhất gồm đa số chính phủ cánh tả và một số phong trào xã hội,
không ngừng kêu gọi đưa ra một chiến lược chung trước Trung Quốc. Lực
lượng thứ hai gồm các phong trào khác nhau (nông dân, thổ dân…) muốn đặt
lại vấn đề, với những điều kiện nào thì thương mại với Trung Quốc mới
mang lại lợi ích cho các dân tộc và đất nước Mỹ la-tinh, có sự thăng
bằng giữa tăng trưởng, tiêu thụ và chất lượng cuộc sống ?
Nhà tư vấn Castro Neves nêu ra những trở ngại đã từng chứng kiến tại châu Phi, « nơi người Trung Quốc luôn cố áp đặt các điều kiện không thể chấp nhận được về lao động và môi trường ». Tại châu Mỹ la-tinh, « khi mà sự hiện diện của Trung Quốc ngày càng nhiều, người ta đã nhận ra một số ác cảm ».
Tại
Nicaragua, những người bảo vệ môi trường và cộng đồng địa phương từ
nhiều tháng qua đấu tranh chống dự án kênh đào xuyên hai đại dương của
Hongkong Nicaragua Canal Development (HKND). Ở miền nam Peru, một công
nhân đã thiệt mạng hôm qua trong các vụ đụng độ giữa cảnh sát và những
người biểu tình tố cáo các vụ sa thải tùy tiện tại một mỏ của công ty
Trung Quốc Shougang.
Sân sau của Mỹ đang trở thành vườn nhà Trung Quốc
Theo một công trình nghiên cứu của các trường đại học ở Achentina, Peru và Hoa Kỳ,
« thương mại và đầu tư của Trung Quốc tại châu Mỹ la-tinh từ đầu thế kỷ
21 là một nhân tố chủ yếu của tình trạng môi trường xuống cấp, và là
nguồn gây ra xung đột xã hội đáng kể ».
« Sự trỗi dậy hòa bình của Trung Quốc » ở
châu lục này còn có thể khiến cho một số chính phủ cắt đứt quan hệ với
Đài Loan, khiến đảo quốc này bị cô lập thêm. Trong số 23 quốc gia có
quan hệ ngoại giao với Đài Bắc, phân nửa ở châu Mỹ la-tinh và vùng vịnh
Caribê. Bắc Kinh đã gia nhập Ngân hàng Phát triển Liên Mỹ (BID) và Ngân
hàng Phát triển vùng Cari bê (BDC). Tại khu vực này, có 5 nước công nhận
Đài Loan, đầu tư của Trung Quốc tăng gấp năm lần từ 2003 đến 2012.
Bắc
Kinh im lặng trước những xung đột « nóng », như cuộc khủng hoảng hiện
nay ở Venezuela, cuộc đảo chính ở Honduras năm 2009, âm mưu đảo chính ở
Ecuador năm 2010…Dựa vào cái cớ « không can thiệp vào chuyện nội bộ của nước khác »,
Bắc Kinh luôn « ngậm miệng ăn tiền », khác hẳn với các nguyên tắc dân
chủ của Washington. Đáng chú ý là mỗi quốc gia đối tác có thể là thêm
một lá phiếu cho Trung Quốc trước Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc.
Trên
lãnh vực quân sự, Peru và Bolivia là khách hàng của công nghiệp quốc
phòng Trung Quốc. Cuba cho phép Bắc Kinh sử dụng các cơ sở hạ tầng do
người Nga xây dựng dở dang tại đây, nhất là căn cứ quân sự Torrens gần
La Habana.
Charles Tang, chủ tịch Phòng Thương mại Brazil-Trung Quốc khẳng định : « Sân sau của Hoa Kỳ đang trở thành vườn nhà của Trung Quốc, không chỉ ở Brazil mà còn trên toàn châu Mỹ la-tinh ».
Tờ La Nación xuất
bản ở Buenos Aires nhận xét : Có thể Tập Cận Bình, quan ngại trước việc
Hoa Kỳ đang thương thảo với Nhật Bản và các nước Đông Nam Á về TPP,
muốn gởi đến ông Barack Obama một thông điệp đại khái như : « Anh đến lảng vảng tại khu vực ao nhà của tôi, thì tôi trả đũa lại anh tương tự !». Nói
cách khác, Trung Quốc ồ ạt đổ bộ vào châu Mỹ la-tinh. Không tự bằng
lòng với lục địa đen, những chiếc vòi bạch tuộc quyết vươn sang tận bên
kia đại dương, thách thức Chú Sam.
http://vi.rfi.fr/chau-a/20150526-voi-bach-tuoc-trung-quoc-vuon-den-chau-my-la-tinh/
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire
Remarque : Seul un membre de ce blog est autorisé à enregistrer un commentaire.