Nguyễn Văn Tuấn - Hiện tượng youtuber

 

Phải nói sự xuất hiện của các 'youtuber' là một hiện tượng truyền thông làm thay đổi cách mà nhiều người trong chúng ta nhận và chuyển tải thông tin.

Nhưng hiện tượng này cũng sản sinh ra quá nhiều youtuber chỉ làm nhiễu thông tin. Sự kiện ca sĩ Phi Nhung qua đời cho chúng ta thấy rõ những youtuber chỉ chuyên trò gây nhiễu đó.

Thật ra, tôi cũng chỉ biết đến youtuber gần đây thôi. Hôm kia, trong một lần tán gẫu trên bàn tiệc, một anh bạn nói rằng tôi là một 'youtuber', làm tôi rất ngạc nhiên. Tôi không biết youtuber là gì và nó có nghĩa gì. Hóa ra, vì tôi có một kênh YouTube nói về chuyện loãng xương, dịch tễ học, phân tích dữ liệu, v.v… và có hơn 10 ngàn người theo dõi. Anh bạn tôi nói rằng tôi đã là một youtuber mà không biết đó thôi.

Tôi làm cái kênh đó từ hơn 5 năm trước khi tôi ngã bệnh. Ở nhà một mình không có chuyện gì làm, tôi bèn nghĩ ra cách thu thanh những kinh nghiệm của tôi về phương pháp nghiên cứu khoa học, về chuyên ngành loãng xương, về y học thực chứng, v.v…Tôi chỉ tải lên YouTube như là một cách giúp cho vài bạn. Nhưng điều làm tôi không ngờ được là số bạn vào xem và theo dõi càng ngày càng tăng. Có những bài thu hút hơn 100.000 lượt xem. Hầu như tuần nào tôi cũng nhận được email vừa cảm ơn vừa khuyến khích. Và, cho đến nay, tôi đã làm hơn 100 video, mỗi cái chừng 30 phút đến 60 phút. Nhưng tôi không bao giờ nghĩ mình là youtuber, vì những bài này có thể nói là khô khan và tôi không hề nghĩ đến chuyện 'câu like' hay 'câu view'. Không bao giờ. Tôi làm chỉ vì muốn giúp người thôi.

Tìm hiểu trong wiki thì mới biết chữ 'youtuber' này mới xuất hiện năm 2006. Và, vẫn theo định nghĩa, Youtuber là người sản xuất video nhằm mục đích chia sẻ trên website YouTube. Hiểu theo nghĩa này thì tôi đúng là một ... youtuber. Nhưng tôi muốn thêm là 'một youtuber tài tử', bởi vì những bài của tôi được sản xuất bằng 'công nghệ' rất đơn giản. Tôi chỉ dùng QuickTime hay Zoom để thu thanh bài giảng, và không có hình tôi.

Nhưng trong cộng đồng người Việt (trong và ngoài nước) có nhiều Youtuber chuyên nghiệp. Họ thường là những người hay chia sẻ những vấn đề thời sự và chánh trị - xã hội, giải trí, du lịch, và thế giới showbiz.

Ở nước ngoài (như Úc của tôi và bên Mỹ), Có những youtuber chuyên về mảng thời sự và chánh trị thường xuyên chia sẻ tin tức và bình luận y như là một kênh truyền hình. Tôi phải nói là họ làm rất tốt. Họ nổi tiếng đến nỗi kênh của họ thu hút hàng triệu người theo dõi, tức hơn hẳn những kênh YouTube của các đài truyền hình Việt Nam (như VTV chẳng hạn).

Đặc điểm của những youtuber bàn về thời sự và chánh trị là họ duyên dáng và bình dân (gần với khán giả); họ không có cái air cứng nhắc như mấy người xướng ngôn viên chuyên nghiệp. Họ dùng những chữ phản ảnh cảm xúc của đa số công chúng, và do đó ngữ vựng của họ có khi hơi thô chớ không 'văn hoa' như các xướng ngôn viên truyền thống. Và, chính vì đặc điểm này mà các youtuber thời sự và chánh trị có khả năng hấp dẫn cao hơn hẳn các xướng ngôn viên thuộc các đài truyền hình của đảng và nhà nước.

 

Nhưng như là một quy luật: cái gì càng phổ biến thì càng dễ bị lạm dụng. YouTube đang bị nhiều (phải nói là 'nhiều') người lạm dụng để phát tán những thông tin giả, những thông tin hoàn toàn bịa đặt, những khía cạnh đồi trụy của con người. Có thể nói không ngoa rằng những người 'youtuber xấu' này đang làm vẩn đục xã hội khá nghiêm trọng.

Tiêu biểu về sự nhiễu loạn thông tin là sự kiện ca sĩ Phi Nhung qua đời. Ngay từ khi chị ấy được điều trị trong bệnh viện, đã có không ít youtuber đưa tin khẳng định rằng ca sĩ đã qua đời! Có youtuber thì đưa tin rằng Phi Nhung đã mướn máy bay về Mỹ! Đến khi Phi Nhung trút hơi hở sau cùng, lại có những youtuber phịa ra những hình ảnh về hỏa táng! Điều kinh tởm là có những youtuber phịa ra những thông tin về đời tư của Phi Nhung. Có những youtuber ác độc hơn là gán ghép những thông tin bịa đặt để nói xấu cô ca sĩ quá cố. Thật khó tưởng tượng nổi trong xã hội có những kẻ bệnh hoạn bất chấp luân thường, đạo lý như thế.

Đa số những youtuber độc địa đó còn khá trẻ, và chắc chắn là lớn lên sau 1975. Họ có vẻ sống trong thế giới ảo hơi nhiều. Đối với họ, đơn vị tiền tệ là 'Like' hay 'View', bởi vì con số này làm ra tiền. Theo tôi biết thì càng có nhiều người 'Like' họ càng có nhiều tiền. Rất có thể chính vì động cơ này, mà họ không ngần ngại sản xuất ra những thông tin giật gân để có nhiều người vào xem (view) và 'like'.

Và, họ lớn lên trong một môi trường học đường không bao giờ học môn "Công dân giáo dục" như thời trước 1975, nên họ không rõ chuẩn mực đạo đức xã hội là gì. Đổ thừa cho nền giáo dục thì quá dễ, nhưng cũng đừng quên các kênh như YouTube đã tạo ra những con người như thế.

Điều nguy hiểm là đa số công chúng không phân biệt được những youtuber độc địa và những youtuber nghiêm chỉnh. Những youtuber độc địa thường sử dụng những cái tên nghe lên có vẻ chánh thống (kiểu 'Tin tức', 'Kênh truyền hình', 'Đài'). Họ thường đan xen những tin thật bên cạnh những tin bịa đặt để làm ra vẻ như là một kênh điểm tin thật!

Do đó, nhiều người không có kinh nghiệm về truyền thông xã hội sa vào bẫy của bọn youtuber bẩn. Có nhiều khi gặp nhau, bạn bè người nói là lấy từ bản tin của kênh này, người nói lấy từ bản tin của kênh kia, và rồi bạn bè tiêu ra thì giờ để cãi cọ chung quan những ... thông tin giả. Mỗi ngày, có nhiều bạn gởi cho tôi những đường link đến những youtuber loại này và bảo 'nên xem' hay 'nên đọc', nhưng dĩ nhiên là tôi xóa bỏ mà không cần đọc hay xem.

Cái hay của YouTube là nó mở một cánh cửa lớn cho truyền thông xã hội và làm cho thế giới phong phú hơn, giúp cho công chúng có tiếng nói trước sự chuyên quyền và chuyên chế. Nhưng cũng như trong xã hội, thế giới youtuber bao gồm những người good, bad, và ugly (tốt, bất lương, và xấu xí). Điều đáng quan tâm là cái quần thể bất lương và xấu xí càng ngày càng nhiều như quần thể youtuber tốt. Thế giới truyền thông xã hội càng ngày càng giống như kỹ nghệ sản xuất thuốc lá, tức là nó khai thác sự bất an của xã hội, làm cho người ta nghiện, và đồng thời tạo ra những chia rẽ.

Do đó, một trong những kỹ năng quan trọng trong thế kỷ 21 là sàng lọc và xử lý thông tin. Thông tin quá nhiều, thật giả lẫn lộn, nên kỹ năng sàng lọc thông tin rất quan trọng. Cho dù là thông tin thật hay 'chánh thống' thì vẫn cần phải có kỹ năng để đánh giá mức độ tin cậy của thông tin.

NGUYỄNVĂN TUẤN 03.10.2021