Công nhân một công ty sản xuất phụ tùng xe hơi và xe gắn máy ở Vĩnh Yên, ngoại thành Hà Nội, 19/08/2015.
Đăng ngày 12-09-2015
Sửa đổi ngày 12-09-2015 12:56
« Chúng ta chỉ còn hai lựa chọn, mở cửa hay là chết ».
Ông Nguyễn Đức Kiên, Phó chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Quốc hội khi trả lời
phỏng vấn đã hé lộ việc Việt Nam đã vượt qua được các điều kiện về công
đoàn và lao động, khi kết thúc đàm phán song phương TPP với các nước,
đặc biệt là Hoa Kỳ.
Như vậy có
thể hiểu là Hà Nội đã nhượng bộ về vấn đề công đoàn độc lập khi thương
lượng Hiệp định Đối tác Chiến lược xuyên Thái Bình Dương, tuy không
tuyên bố chính thức ? Sự kiện này có liên hệ gì với việc Tổng bí thư
Nguyễn Phú Trọng được đón tiếp trọng thể tại Mỹ trong chuyến công du hồi
tháng Bảy hay không ?
RFI Việt ngữ đã đặt câu hỏi này với nhà bình luận Phạm Chí Dũng ở Saigon.
RFI :
Thân
chào nhà bình luận Phạm Chí Dũng. Thưa anh, ngày 10/09/2015, báo điện
tử Vietnamnet đã đăng bài phỏng vấn Phó chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế
Quốc hội Nguyễn Đức Kiên về vấn đề « lao động khi tham gia các
FTA » - một khía cạnh rất thường bị Việt Nam xem là « nhạy cảm » hoặc
thậm chí bị gán ghép « diễn biến hòa bình của các thế lực thù địch ».
Anh có ấn tượng gì về bài phỏng vấn này?
Nhà bình
luận Phạm Chí Dũng
Việt Nam đã chấp nhận công đoàn độc lập ?
RFI Theo cách nhìn của anh, ông Nguyễn Đức Kiên đã công khai vấn đề gì đáng lưu ý nhất?
Nội dung đặc biệt nhất trong toàn bộ bài phỏng vấn là câu trả lời của ông Nguyễn Đức Kiên: « Chúng ta cam kết thế, phải luật hóa các cam kết đó, và phải thực hiện 24 tiếng sau khi phê chuẩn TPP » cho câu hỏi của phóng viên « Theo thông tin của ông, Việt Nam có được hưởng ân hạn trong cam kết về công đoàn và lao động hay không? ».
« công đoàn và lao động » mà phóng viên hỏi chính là
yêu cầu bắt buộc về sự hình thành tổ chức công đoàn độc lập, là một
trong những điều kiện then chốt của TPP nếu phía Việt Nam muốn tham gia
hiệp định này. Câu trả lời của ông Nguyễn Đức Kiên đã gián tiếp xác
nhận rằng Nhà nước Việt Nam đã chính thức chấp nhận và cam kết điều kiện
cho thành lập tổ chức công đoàn độc lập (hay « công đoàn cơ sở » theo cách gọi né tránh của Việt Nam) sau khi hoàn tất đàm phán song phương với các nước, đặc biệt với phía Hoa Kỳ.
« đọc câu hỏi » , hoặc nói cách khác là « thông tin không nằm trong câu trả lời mà trong chính câu hỏi » .
Kỹ thuật đặt câu hỏi vừa khéo léo vừa mang tính gợi mở của phóng viên
đã cung cấp những thông tin đắt giá cho độc giả, mặc dù người trả lời
phỏng vấn mà vì lý do tế nhị nào đó đã không thể trả lời trực diện toàn
bộ các vấn đề. « kinh tế thị trường đầy đủ ». RFI Từ
cuối năm 2014 và sang quý I năm 2015, khi diễn ra chuyến làm việc của
Bộ trưởng Công an Trần Đại Quang tại Washington, có phải đã bắt đầu xuất
hiện những thông tin không chính thức và vài tín hiệu nào đó, về khả
năng phía Việt Nam chấp nhận công đoàn độc lập? « bất ngờ » là Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam tổ chức hội thảo «
Việc làm, quan hệ lao động và hoạt động công đoàn khi Việt Nam
gia nhập Hiệp định đối tác chiến lược xuyên Thái Bình Dương
(TPP) và Hiệp định thương mại tự do Việt Nam-châu Âu (EVFTA) » tại Thành phố Hồ Chí Minh.«
Hai hiệp định này có nhiều nội dung mang tính phi thương mại như quyền
của người lao động, các tổ chức xã hội dân sự, tiêu chuẩn lao động, tự
do hiệp hội-công đoàn… đặt ra yêu cầu các nước tham gia phải thực thi
các nguyên tắc và quyền cơ bản tại nơi làm việc theo tuyên bố năm 1998
của Tổ chức lao động quốc tế ». « tự do lập hội » và « công đoàn độc lập ».
Cũng tại hội thảo này, chi tiết đáng chú ý là ông Vũ Quang Thọ, Viện
trưởng Viện Công đoàn (Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam), cho biết vấn
đề tự do hiệp hội - công đoàn cũng là những hiệp định đòi hỏi các quốc
gia khi tham gia phải có những điều chỉnh lớn về chính sách, pháp luật
lao động-công đoàn.RFI
Không những không ngần ngại mà ông Nguyễn Phú Trọng còn tỏ ra khá thoải
mái và tự tin khi gặp Tổng thống Obama tại Phòng Bầu dục vào tháng
7/2015. Liệu thái độ ấy có liên quan gì đến bài nói chuyện khá mạnh bạo
của ông Obama tại Nhà máy Nike vào tháng 5/2015 về chủ đề lao động và
công đoàn độc lập cho Việt Nam? « trả giá » đến mức nào để được tiếp hết sức trân
trọng tại Phòng Bầu dục.«
Lần đầu tiên, Việt Nam sẽ phải phải để cho người lao động tự do thành
lập công đoàn bảo vệ quyền lợi. Điều này cũng sẽ tạo ra sự thay đổi ».
Hai vấn đề mà nói
theo ngôn ngữ ngoại giao « vẫn còn những điểm khác biệt » mà phía Việt
Nam chưa đồng ý là tính liên kết của các tổ chức công đoàn độc lập giữa
các doanh nghiệp với nhau, và tính quan hệ quốc tế của công đoàn độc lập
tại Việt Nam với các tổ chức lao động, nghiệp đoàn quốc tế.
Ngay
sau lời phát biểu của Tổng thống Obama về chủ đề công đoàn độc lập ở
Việt Nam, đã xuất hiện một luồng dư luận cho rằng bắt đầu hé lộ khả năng
TBT Trọng sẽ được tiếp bởi tổng thống Mỹ.
Đến ngày 13/5/2015 thì
sự việc đã khá rõ ràng. Đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam - Ted Osius - xuất
hiện trên làn sóng Đài Tiếng nói Việt Nam (VOV) trong cuộc trả lời phỏng
vấn xoay quanh kỷ niệm 20 năm bình thường hóa quan hệ Việt - Mỹ và
tương lai Mỹ - Việt. Song chi tiết được dư luận đặc biệt chú ý trong bài
trả lời phỏng vấn của Ted Osius là: « Chúng tôi sẽ đón tiếp TBT Nguyễn Phú Trọng với những nghi thức cấp cao nhất ».
Đến
khi đó, phương trình đa ẩn số đã được giải mã cơ bản. Bất chấp nhiều
đồn đoán và dự đoán về việc ông Nguyễn Phú Trọng sẽ không được Tổng
thống Mỹ tiếp, hoặc có được tiếp thì chỉ theo nghi lễ rất thông thường
do ông Trọng không phải nguyên thủ quốc gia, « nghi thức cấp cao nhất » mà đại sứ Mỹ xác nhận đã đưa vai trò của Tổng bí thư Việt Nam và đoàn tùy tùng « nâng lên một tầm cao mới ».
RFI Theo anh, thỏa thuận ý nghĩa nhất mà hai quốc gia Mỹ và Việt Nam đạt được trong chuyến công du của TBT Trọng là gì?
Trước
khi ông Trọng đi Mỹ, những thông tin chính thức và không chính thức vẫn
đề cập đến những chủ đề chính trong nghị sự là TPP, hợp tác quốc phòng
và nhân quyền. Nhưng chẳng mấy người nhắc đến công đoàn độc lập. Khi đó,
TPP vừa vượt qua được cửa ải Lưỡng viện Mỹ về quyền đàm phán nhanh
(TPA) và người ta xem TPP là lĩnh vực có thể dễ được thỏa thuận nhất
giữa Việt Nam và Mỹ, nhất là khi cuộc hội đàm cấp bộ trưởng các nước về
TPP trong tháng 7/2015 được coi là « cuối cùng ».
Nhưng
té ra cuộc hội đàm ấy kết thúc có phần bế tắc, dù theo Đại diện thương
mại Mỹ Michael Froman thì đã giải quyết được đến 98% các bất đồng trong
đàm phán. Trong khi đó, vấn đề hợp tác quốc phòng Mỹ và Việt Nam vẫn chỉ
tạm dừng lại ở cơ chế « giao lưu hải quân » - theo những tin
tức được công khai. Còn nhân quyền mới đáng thất vọng, nhất là khi trong
dịp lễ Quốc khánh 2/9, chính quyền Việt Nam đã không đặc xá cho bất kỳ
tù nhân chính trị nào, cho dù con số được đặc xá năm 2015 là chưa từng
có - hơn 18.000 phạm nhân.
Rốt cuộc, chỉ còn lại vấn đề có thể ít
được hy vọng nhất là công đoàn độc lập, thì lại trở thành một trong
những kết quả lớn nhất cho chuyến công du Mỹ của TBT Trọng. Theo tôi,
chính kết quả này, đạt được từ trước khi ông Trọng đặt chân lên
Washington, đã giải thích vì sao ông Trọng được phía Mỹ đón tiếp trân
trọng đến vậy.
Quyền tự do lập hội cho mọi người dân Việt Nam
RFI Công đoàn độc lập được chấp nhận hình thành sẽ mở ra cho dân chủ Việt Nam triển vọng ra sao?
Còn
hơn cả lĩnh vực tù nhân lương tâm, công đoàn độc lập mang tính bao trùm
về quyền lập hội của công nhân và do đó là công dân. Tất cả những gì đã
được hứa hẹn, và cả hiến định từ tận Hiến pháp 1992, về quyền tự do lập
hội của công dân nhưng cho tới nay vẫn chưa được thực thi, sẽ có cơ hội
hiện thực hóa dần. Vào đầu năm nay, « bỗng dưng » Quốc hội Việt Nam đưa
ra dự thảo Luật về hội là vấn đề vẫn còn bị coi là rất nhạy cảm chính
trị, cho dù cho tới nay xã hội dân sự ở Việt Nam đã hình thành và đã tồn
tại gần ba chục tổ chức hội đoàn độc lập.
Khi trả lời câu hỏi «
những cam kết về lao động và công đoàn trong TPP cũng chỉ là
lặp lại những cam kết của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) mà
Việt Nam là thành viên » của báo Vietnamnet, ông Nguyễn Đức Kiên cũng đã trở thành quan chức đầu tiên của VN tiết lộ một sự thật ít người biết:
«
Việt Nam trở thành thành viên của ILO năm 1998 sau khi đạt được
thỏa thuận lùi thời gian thực hiện lại, tức có lộ trình. Có
13 công ước của ILO, trong đó, chúng ta đã và đang thực hiện 8,
và 5 chưa thực hiện.
Có hai công ước quan trọng
nhất. Thứ nhất là Công ước 87 về quyền tự do lập hội của
người lao động ở cơ sở, hay nói nôm na là quyền lập công đoàn
cơ sở. Một nhà máy có thể có nhiều công đoàn, như công đoàn
công chức, công đoàn công nghiệp, công đoàn hóa chất, hay thậm
chí là hội thợ may quê Nghệ An…
Người lao động được tự do gia
nhập các tổ chức ấy, hoặc là họ tự lập ra một tổ chức và
chính quyền phải chấp nhận. Họ có quy chế, có đăng ký, và
các tổ chức ấy được đối xử bình đẳng.
Thứ hai
là Công ước 107, khi công đoàn tập hợp được trên 50% người lao
động thì họ có quyền liên kết lại để ký với chủ thỏa ước
lao động; và nếu cần, họ có thể đình công, hay kêu gọi đình
công hợp pháp. Công đoàn này có thể hỗ trợ công đoàn khác. Họ
liên kết ngang, liên kết dọc ».
Chúng ta có thể hiểu
những quy tắc mà ông Kiên dẫn lại cũng sẽ là những nội dung mà các tổ
chức công đoàn độc lập của công nhân Việt Nam có thể thực hành trong
những năm tới. Ông Kiên còn chi tiết hóa thêm thế này: « Cố vấn
pháp luật của một đoàn đàm phán ngồi riêng nói với chúng tôi,
tại sao các ngài cứ lo về cái điều mà chúng tôi có bắt các
ngài làm ngay sáng hôm sau đâu. Cam kết ở đây là để các ngài
xây dựng luật, phù hợp với các hệ thống luật khác của các
ngài.
Các ngài có thể đồng ý cho công nhân thành
lập công đoàn, nhưng các ngài quy định, người đứng ra thành
lập công đoàn cơ sở đó phải 25 tuổi trở lên; phải làm việc
trong doanh nghiệp đó ít nhất 3 năm; không có tiền án, tiền sự;
có gia sản ít nhất bằng này, vì có gia sản mới lấy tiền đó
đi hoạt động được, mà không phải lấy đóng góp từ người lao
động. Xong 4 điều kỹ thuật đó, lại quy định tiếp là người đó
phải lấy được ít nhất 10% ý kiến của người lao động ở doanh
nghiệp, họ ký vào đây đồng ý, thì Nhà nước mới cho ông lập ».
Nói
tóm lại, sự chấp nhận của chính quyền Việt Nam về công đoàn độc lập
chính là thắng lợi lớn lao của cuộc vận động không mệt mỏi trong những
năm qua, của các tổ chức nhân quyền trong nước và đặc biệt là của người
Việt hải ngoại, cũng là một thành công nho nhỏ trên bàn đàm phán của Hoa
Kỳ và Liên minh châu Âu với Nhà nước Việt Nam.
Câu cuối trả lời phỏng vấn của ông Nguyễn Đức Kiên là lời trần thuật rất tâm trạng : « Nói thực ra là nhiều người Việt Nam cũng nghĩ đến điều này… ». Ông ấy giải thích thêm : «
Nếu Đảng và các tổ chức chính trị xã hội đi cùng không tự vươn lên,
không trở thành thỏi nam châm để thu hút người lao động, thì người
lao động họ sẽ tách ra và đi theo guồng máy của lực hút khác. Những
thách thức đó còn khốc liệt hơn nhiều, thách thức toàn diện, không chỉ
trên lĩnh vực kinh tế mà sang cả chính trị… ».
Tôi cho rằng
ông Kiên đã nói ra một sự thật trần trụi. Đã khá muộn nhưng vẫn còn hơn
không. Đảng cầm quyền ở Việt Nam phải thay đổi cách nghĩ, đừng cho rằng
cứ có công đoàn độc lập là sẽ tái hiện Công đoàn Đoàn kết ở Ba Lan để
lật đổ chế độ. Mà công đoàn độc lập thật ra chỉ là một thứ quyền đương
nhiên và mưu sinh của người dân.
RFI Nhưng muốn thực thi công đoàn độc lập cho công nhân thì lại phải chờ kết quả đàm phán TPP?
Tất nhiên là như vậy. Nhưng tôi cho rằng đàm phán TPP chỉ còn là vấn đề thời gian. Có thể sẽ diễn ra một cuộc đàm phán « cuối cùng » theo
đúng nghĩa của cấp bộ trưởng các nước vào tháng Chín này, hoặc cũng có
thể muộn hơn một chút, nhưng khó mà kéo dài sang năm 2016. Tiến độ có
thể nhìn thấy là nếu đàm phán TPP kết thúc trong năm 2015 thì Quốc hội
Mỹ sẽ xem xét bản thảo đàm phán trong nửa đầu năm 2016, và căn cứ vào
kết quả đạt được hay vi phạm về nhân quyền của chính quyền Việt Nam mà
Quốc hội Mỹ sẽ "yes" hay "no" đối với TPP Việt Nam.
Bao nhiêu phần trăm cho « kịch bản Miến Điện »?
RFI Trước
đây anh vẫn hàm ý có khả năng xu hướng dân chủ hóa ở Việt Nam có thể
phần nào đó biến diễn theo cách của Miến Điện. Những gì mà Việt Nam đang
cải cách có thực chất không?
Cải cách khung luật
pháp là điều kiện lớn của TPP và của Mỹ lẫn Tây Âu. Từ cuối năm 2014,
Quốc hội Việt Nam bắt đầu hé lộ ý định « sẽ ban hành các luật Trưng cầu ý dân, Luật về hội ».
Sang năm 2015, Việt Nam bắt đầu « điều chỉnh » các
luật Hình sự (sửa đổi), Luật Tín ngưỡng và Tôn giáo, và các dự Luật về
hội, Luật tiếp cận thông tin. Hiện tượng này gần như tương tự với Miến
Điện vào những năm 2012 – 2013, khi Tổng thống Thein Sein ban hành các
luật về tự do lập hội, tự do báo chí và luật biểu tình. Đồng thời tiến
hành thả đại trà đến hơn 300 tù nhân chính trị, thậm chí thả cả người bị
kết án đến hơn 100 năm tù.
Chính vì những cử chỉ thành tâm này mà
vào cuối năm 2012, Tổng thống Mỹ Obama đã lần đầu tiên công du Miến
Điện, kéo theo làn sóng xóa nợ lên đến 6 tỉ USD cho Miến Điện từ các
quốc gia Đức, Nhật Bản, Na Uy, Câu lạc bộ Paris…
Nhưng còn ở Việt
Nam thì khác hẳn. Cho tới nay khung luật pháp vẫn chỉ được điều chỉnh
mang tính đối phó, các dự luật Tín ngưỡng, Tôn giáo và lập hội tràn ngập
từ ngữ « xin – cho », còn dự luật Hình sự sửa đổi thì thật ra
chẳng sửa đổi gì hết. Vì những điều khoản bị cộng đồng quốc tế lên án là
mơ hồ và dễ bị lạm dụng như điều 79 (lật đổ chính quyền), điều 88
(tuyên truyền chống chế độ), điều 258 (lợi dụng quyền tự do dân chủ) vẫn
được giữ nguyên mà chỉ thay đổi vị trí và cách đánh số trong dự luật mà
thôi.
RFI Câu hỏi cuối cùng: nếu có thể lượng hóa, anh thấy Việt Nam đang và sẽ thay đổi ứng với kịch bản Miến Điện ra sao?
Cần
nói chân thành rằng kịch bản Miến Điện không mang mục tiêu lật đổ hoặc
thay thế hoàn toàn chính thể cầm quyền, mà diễn ra một cách êm thấm theo
xu hướng dân chủ hóa từng giai đoạn và tránh đổ máu - là kịch bản mà
giới quan chức chính quyền Thein Sein có lẽ cũng không mong gì hơn.
Và
tôi cũng cho rằng trong thế bế tắc chính trị, kinh tế và xã hội ở Việt
Nam, hiện nay tỉ lệ quan chức trung - cao tuy không dám nói ra nhưng
mong đợi Việt Nam sẽ thay đổi theo cách của Miến Điện không phải là nhỏ.
Đơn giản đó là cách để kìm giữ quyền lực và tài sản một cách hữu hiệu
nhất, còn không thì rất có thể sẽ mất trắng nếu dân chúng nổi loạn. Một
cách nào đó, tỉ lệ này phản ánh cho tỉ lệ đến 85% người Việt Nam ủng hộ
quan hệ của Việt Nam với Hoa Kỳ và chỉ hơn 10% thích Trung Quốc - như
một bản khảo sát dư luận vào giữa năm 2015 của Trung tâm nghiên cứu Pew -
Hoa Kỳ.
Hồi trước còn có quan điểm cho rằng « theo Mỹ mất đảng
còn nước » , nhưng bây giờ khi phía Mỹ đã tuyên bố tôn trọng triết lý
chính trị của chính thể Việt Nam, có lẽ phải điều chỉnh lại đôi chút:
theo Mỹ còn nước và còn cả đảng, nếu đảng đó biết đặt Tổ quốc lên trên
hết.
Sau chuyến công du Hoa Kỳ của TBT Trọng được giới tuyên giáo đảng cho là « thành công lịch sử và vượt hơn cả mong đợi », tôi
cho rằng việc chính thể Hà Nội chấp nhận định chế công đoàn độc lập mà
không còn quá lo lắng về tiền lệ Công đoàn Đoàn kết ở Ba Lan những năm
80 của thế kỷ trước, cho thấy đã có một sự chuyển đổi không quá nhỏ về
tư duy não trạng.
Nếu sau chuyến công du Mỹ vào năm 2013 của ông
Trương Tấn Sang - Chủ tịch nước, tôi còn thận trọng đánh giá tỉ lệ tương
ứng với kịch bản Miến Điện mới đạt chỉ khoảng 3-4%, thì sau chuyến đi
Mỹ của TBT Trọng, có vẻ như tỉ lệ này đã lên đến 10%. Còn sau khi thông
tin về công đoàn độc lập được Nhà nước Việt Nam chấp nhận, dù thông tin
này chỉ mang tính gián tiếp qua một quan chức Quốc hội, tôi cho rằng tỉ
lệ tương ứng kịch bản Miến Điện cho trường hợp Việt Nam đang đạt đến
15%.
Chúng ta có thể hy vọng và đã có một ít cơ sở để hy vọng vào
triển vọng này. Thậm chí nếu sau đại hội 12 của đảng cầm quyền vào đầu
năm 2016 mà xuất hiện một gương mặt Tổng bí thư cởi mở hơn, xác suất tái
hiện kịch bản Miến Điện còn cao hơn.
RFI Nếu Thụy My nhớ không lầm, thì năm ngoái khi trả lời RFI anh cũng đã có đặt vấn đề là người Mỹ dường như đang bắt tay giới bảo thủ Hà Nội .
Bây giờ có vẻ như nhận định đó càng được củng cố thêm phải không thưa
anh. Xin cảm ơn nhà bình luận Phạm Chí Dũng ở Saigon đã vui lòng nhận
trả lời phỏng vấn của RFI Việt ngữ.
http://vi.rfi.fr/viet-nam/20150912-quoc-hoi-viet-nam-gian-tiep-xac-nhan-%C2%AB-chap-nhan-cong-doan-doc-lap-%C2%BB
Nhà bình luận Phạm Chí Dũng - Saigon
(17:11)
Mời đọc lại:
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire
Remarque : Seul un membre de ce blog est autorisé à enregistrer un commentaire.