Thái Hạo - Chuyên môn và ngôn từ

 

1. Tôi đã đọc giải thích của các chuyên gia về khái niệm này (lũ 5.000 năm xảy ra 1 lần), ví dụ như của tiến sĩ Lương Ngọc Dũng trên Vietnamnet. Và tôi hiểu. Nhưng tôi vẫn cho rằng về mặt từ ngữ, cách diễn đạt này không ổn.

“Giải thích về vấn đề này, ông Lương Hữu Dũng nói rõ, “lũ 5.000 năm” là cách nói mang tính chuyên môn, chỉ mức độ cực đoan của lũ tương ứng với xác suất xảy ra 0,02 % trong một năm, tức trung bình 1 lần trong 5.000 năm nếu tính toán theo xác suất. Điều này không có nghĩa rằng lũ sẽ chỉ xảy ra một lần sau 5.000 năm.” (Vietnamnet)

Đã gọi là “5.000 năm xảy ra 1 lần” mà chuyên gia lại khẳng định rằng, ngay trong năm đó hoặc các năm tiếp theo vẫn có thể lặp lại, thì dù có đúng về mặt chuyên môn thì vẫn mâu thuẫn về mặt hình thức/logic ngôn từ.

Rõ ràng, “5.000 năm/lần” là cách quy đổi xác suất (0,02 %) sang đơn vị thời gian – nếu đúng về kỹ thuật thì vẫn dễ gây hiểu lầm. Như chúng ta thấy, trong lĩnh vực khí tượng – thủy văn, vẫn tồn tại rất nhiều thuật ngữ chuyên ngành được giữ nguyên mà công chúng thường không hiểu, ví dụ: “cấp bão”, “tần suất lũ”, “chỉ số UV”, “lượng mưa”... Vậy thì có bắt buộc phải quy đổi như vậy không (0,02 % = 5.000 năm một lần)? Theo tôi, hoàn toàn có thể nói : “xác suất 1/5.000 hoặc xác suất 0,02 %” mà không cần phải “chú thích” bằng một cách nói gây hiểu lầm như thế.

2. Thêm nữa, như ông Dũng nói : “Điều quan trọng nhất khi phổ biến thông tin về “lũ 5.000 năm” là phải làm rõ đây là khái niệm thiết kế, không phải công cụ dự báo thời gian”.

“Tần suất lũ được sử dụng để thiết kế đê điều, hồ chứa, quy hoạch phòng chống thiên tai. Nó giúp xác định độ lớn của công trình cần ứng phó chứ không cho biết thời điểm lũ xảy ra. Hiểu sai về điều này có thể dẫn đến tâm lý chủ quan, hoặc hoang mang không đáng có”.

Vậy rõ ràng, con số này chỉ gắn với thiết kế của một công trình cụ thể (đê điều, hồ chứa…), chứ không phải dùng để chỉ chung cho cả một vùng, một địa phương hay một quốc gia. Viết “Nghệ An : Lũ ồ ạt đổ về, gần mức 5.000 năm xảy ra 1 lần” là sai.

Vậy thì đúng ra phải nói : “Tại điểm đo cửa vào hồ Bản Vẽ, lưu lượng nước hiện nay đạt mức tương đương với lũ kiểm tra có tần suất 1/5.000”. Hoặc “Tại điểm đo cửa vào hồ Bản Vẽ, lưu lượng nước hiện nay đạt mức tương đương với lũ kiểm tra có tần suất 0,02 %” ?

Tóm lại, dù hiểu về mặt thuật ngữ chuyên môn, nhưng tôi thấy cách nói này không ổn, vì gây hiểu lầm, gây phản ứng không cần thiết. Cứ giữ nguyên thuật ngữ hoặc thay bằng cách nói sáng sủa hơn – nếu bắt buộc phải truyền thông cho đại chúng.

THÁI HẠO 24.07.2025