Nguyễn Thông - Rằm tháng Bảy, nhớ thày

 

Bài này tôi viết cách đây đúng 10 năm, hôm ấy cũng rằm tháng Bảy. Sáng nay rằm tháng Bảy Giáp Thìn, tôi vừa chạy chợ mua ít trái cây về thắp hương tưởng nhớ tiền nhân, tổ tiên, ông bà, thày mẹ/ba má, các bác/cậu dì. Ngó làn khói hương vấn vít, sực nhớ mình đã viết về thày, hơi lâu rồi.

Mùa Vu lan, người ta thường nhớ thường nhắc đến mẹ, có lẽ theo cái tích xưa bên Ấn Độ, ông Mục Kiền Liên báo hiếu để giải thoát cho mẹ khỏi sự đọa đày. Nhạc sĩ Phạm Thế Mỹ dựa vào bài văn của thiền sư Thích Nhất Hạnh đã viết bài hát rất hay "Bông hồng cài áo" nói về cái tình của con đối với mẹ, thường được cất lên vào dịp này.

Tôi rất yêu kính mẹ tôi, cả đời mẹ tần tảo làm ruộng, buôn thúng bán bưng nuôi cả gia đình, nuôi các con khôn lớn. Càng về già, mẹ càng hồn hậu, đầy tình thương yêu. Khi mẹ mất, chúng tôi 4 chị em cảm thấy như sụp đổ bầu trời.

Nhưng hôm nay, rằm tháng Bảy, mùa Vu lan, tôi lại nhớ nhiều đến thày tôi.

Quê tôi, vùng ven biển đồng bằng Bắc Bộ, đất Hải Phòng, người ta quen gọi bố (cha) là thày. Thày với thầy đều là một, nhưng có lẽ để phân biệt với thầy giáo (gọi tắt là thầy) nên người dân quê tôi kêu bố bằng thày.

Thày tôi nếu giờ còn sống đã tròn 105 tuổi (năm 2015). Cụ thuộc thế hệ nho học nửa chừng. Đọc thông viết thạo cả chữ Hán và chữ Pháp nhưng gần như chỉ làm ruộng,  bởi mới làm thư ký ở phủ được vài năm thì xảy ra cách mạng tháng Tám. Phủ tan, về đi cày. Biết rất nhiều, chỉ để truyền đạt cho các con. Làm ruộng trồng trọt rất giỏi, luôn là người đầu tiên khai mở cái mới ở vùng làng xã mình.

Cụ cũng là người cuối cùng chịu vào hợp tác xã bởi ngay từ đầu những năm 1960 đã nhìn thấy những vô lý của mô hình nông nghiệp này. Những năm 60-70 hoàn cảnh gia đình rất khó khăn nhưng thày tôi bắt các con phải học cho bằng được. Không phải để làm ông nọ bà kia, quan chức gì, mà chỉ vì thày bảo “nhân bất học, bất tri lý; ấu bất học, lão hà vi” (người mà không học thì không hiểu lẽ đời; còn nhỏ mà không học thì về già biết làm cái gì).

Người dân trong xã và quanh vùng, cứ nhắc đến thày tôi là nhớ ngay một người tốt bụng. Yêu thương tất cả mọi người, với người khốn khó khổ sở lại càng dành cho tình thương. Không hề phân biệt sang hèn, giàu nghèo. Chúng tôi, mấy đứa con, cho đến giờ đều nói với nhau rằng điều lớn nhất, đầy đặn nhất, có giá trị nhất mà thày để lại cho chúng tôi, ngấm vào máu con cái, chính là lòng thương yêu, quý mến, tôn trọng con người.

Thày thường bảo, chính quyền mà không biết thương dân thì thành tai họa cho dân. Vì họ thiếu tình thương nên họ tự biến mình thành cái máy vô hồn.

Nhà tôi ngay ven đường, hằng ngày người qua lại nhiều lắm, nhất là dân các xã Kiến Quốc (giờ chia thành hai xã Tú Đôi, Du Lễ), Ngũ Phúc, và thôn Phương Đôi của xã tôi nữa, đi chợ đi làm ngang qua. Đi bộ cả chục cây số. Và khát nước. Tôi chả nhớ ai là người đầu tiên vào nhà tôi xin nước uống nhưng rồi có lẽ người này bảo người kia nên bà con ghé vào “ông ơi, cho cháu hớp nước” mỗi ngày một đông.

Hồi chưa xây bể trữ nước mưa, mấy chị em tôi phải ì ạch lội bộ cả cây số lên tận núi Trà Phương gánh nước giếng núi về. Điều đặc biệt là cái giếng chân núi nước trong vắt, ngọt lịm, gánh được hai thùng về đến tận nhà là cả kỳ công. Có nhà không dám để lu nước ăn ra ngoài, chả phải do keo kiệt gì, mà chỉ vì tiếc cái công gánh nước.

Thày tôi chọn hẳn chiếc lu sạch, để chỗ góc sân, lúc nào cũng nhắc các con đổ đầy nước giếng núi để người đi đường vào có nước uống. Sau này nhà tôi xây bể chứa nước mưa, khách vãng lai ghé uống nước càng nhiều. Thày tôi chỉ yêu cầu đã múc bao nhiêu thì uống hết bấy nhiêu, đừng đổ đi. Và điều thứ hai, uống xong phải úp ngược cái ca hoặc cái gáo xuống cho vệ sinh. Một lối sống rất giản dị, khoa học nhưng hồi ấy không phải ai cũng thực hiện được.

Có chuyện nhỏ. Dạo đó nhà tôi nuôi con chó vàng, nó khôn lắm. Nó chuyên nằm trong bụi dâm bụt ngoài ngõ, canh cửa ra vào. Bữa ấy một bà người Tú Đôi vào uống nước, thấy chiếc vỏ hộp Guigoz nhôm để làm gáo uống nước đẹp quá, liền giấu vào chéo áo đem ra. Vậy mà vàng phát hiện đồ của nhà nó, dứt khoát cắn gấu quần bà này không cho ra. Đến khi bà Tú Đôi kêu lên, trả gáo thì nó mới nhả. Thày tôi ra ôn tồn bảo bà đừng làm thế, bà nhá, để cho mọi người có cái mà uống, nhưng nếu sau bà có khát thì cứ vào uống nhá, đừng ngại.

Nhớ lại chuyện xa ngái ấy, tôi càng nhớ thày tôi. Chúng tôi bây giờ trải đã gần hết đời nhưng đạo đức không bằng ngón tay út của thày.

NGUYỄN THÔNG 18.08.2024

Rằm tháng Bảy