Trương Nhân Tuấn - Hòa bình nào cho Ukraine ?

 

Theo tôi, chiến tranh Nga xâm lược Ukraine chỉ có thể chấm dứt và một nền hòa bình "vĩnh cửu" được thiết lập, nếu mọi yêu sách của các bên được thỏa mãn.

Yêu sách của Nga là gì ?

1/ Ukraine và phương Tây phải nhìn nhận chủ quyền của Nga tại Crimea (2014) và công nhận thực tế lãnh thổ hiện tại, bao gồm bốn tỉnh Donetsk, Luhansk, Kherson, và Zaporizhzhia (năm 2022).

2/ Ukraine phải có qui chế trung lập và phi quân sự hóa. Tức là Ukraine không được gia nhập NATO đồng thời với chuyện (dựng đứng) là "phi phát xít hóa". Nga muốn các yêu sác này được nhìn nhận từ Mỹ và phương Tây.

3/ Nga yêu cầu Mỹ và Châu Âu dỡ bỏ các biện pháp trừng phạt kinh tế đã áp dụng.

4/ Ngôn ngữ Nga được xem là một ngôn ngữ chính thức của Ukraine. Ukraine phải bảo đảm quyền của người nói tiếng Nga và Giáo hội Chính thống Nga tại Ukraine.

Yêu sách của Ukraine là gì ?

1/ Toàn vẹn lãnh thổ. Dựa vào hiến pháp, Ukraine sẽ không bao giờ công nhận việc Nga sáp nhập các vùng lãnh thổ của mình. Đây là một "lằn ranh đỏ" không thể nhượng bộ.

2/ An ninh quốc gia : Ukraine kiên định với mục tiêu gia nhập NATO để có được các đảm bảo an ninh vững chắc.

3/ Nga phải rút quân và bồi thường những thiệt hại gây ra do chiến tranh. Những cá nhân liên quan đến tội ác chiến tranh phải bị truy tố.

Yêu sách của Châu Âu : Cuộc chiến Nga xâm lược Ukraine đe dọa an ninh quốc gia các nước Châu Âu.

Dựa trên tiền lệ Hiệp ước Munich 1938 đổi "đất đai lấy hòa hình". Anh và Pháp đã phải thỏa mãn các yêu sách về lãnh thổ của Hitler đối với Tiệp Khắc. Rốt cục hòa bình không có (mà chỉ có nhục nhã lẫn chiến tranh). Năm sau Hitler mở cuộc đại chiến, chiếm cả Châu Âu, mở màn Thế giới đại chiến lần hai.

Vì vậy các nước Châu Âu lấy nguyên tắc nền tảng "đường biên giới bất khả xâm phạm" của Hiến chương Liên Hiệp Quốc làm bệ đỡ. Các nước này phản đối bất kỳ hiệp định hòa bình nào dựa trên việc buộc Ukraine phải "từ bỏ lãnh thổ". Để thực hiện, các nước này cam kết hỗ trợ quân sự không giới hạn cho Ukraine để chống lại Nga.

Về phần Mỹ. Tổng thống Mỹ Donald Trump gợi ý Ukraine từ bỏ Crimea và "trao đổi lãnh thổ" để có thể chấm dứt chiến tranh. Tổng thống Trump có vẻ đồng ý việc Mỹ sẽ bảo đảm an ninh cho Ukraine, theo nội dung tương tự điều 5 của Minh ước Bắc đại tây dương.

Vấn để là sau hai cuộc họp thượng đỉnh, một là tại Alaska hôm thứ sau tuần qua giữa tổng thống Trump với Putin. Hai là cuộc họp tại Tòa Bạch Ốc, giữa Trump và Zelensky, sau đó giữa hai vị tổng thống này với đại diện các nước Châu Âu. Dường như vẫn chưa có một giải pháp cụ thể.

Làm thế nào có thể thỏa mãn cùng lúc hai lập trường đối nghịch giữa Nga và Ukraine ? Như vấn đề về lãnh thổ ?

Làm thế nào Mỹ có thể bảo đảm an ninh cho Ukraine, với những cam kết tương tự điều 5 Minh ước Bắc Đại tây dương mà Ukraine không gia nhập Minh ước ?

Trở lại ý kiến của tôi đã viết ngày 11-8. Ý kiến tôi nhiều người phản đối, có lẽ vì họ chưa biết rõ cán cân lực lượng trên thực địa cũng như yêu sách đối nghịch của các bên. Đặc biệt về vấn đề lãnh thổ. Làm thế nào để Ukraine nhượng lãnh thổ cho Nga mà không vi phạm Hiến pháp Ukraine ?

Ý kiến của tôi là :

1/ Đối với Crimea và Donbass (gồm hai lãnh thổ Luhansk và Donetsk). Các bên có thể đồng thuận về nguyên tắc "nhìn nhận hiệu quả các cuộc trưng cầu dân ý (hay thăm dò dư luận) trước chiến tranh 2014 tại các vùng lãnh thổ này. Đa số dân ở các vùng này có chủ trương tách rời khỏi Ukraine và sáp nhập vào Nga. Tức là Crimea, Luhansk và Donetsk sẽ trở thành lãnh thổ của Nga, với lý do các vùng đất này ly khai khỏi Ukraine, sau đó sáp nhập vào Nga, theo thủ tục "trưng cầu dân ý" của quyền "Dân tộc tự quyết".

2/ Đối với các vùng hiện bị Nga chiếm (70 %) là Kherson và Zaporijjia. Các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng có thể trở thành một thứ "territoire à baille - lãnh thổ cho mướn", kiểu Hong Kong ngày xưa. Chủ quyền các vùng lãnh thổ này vẫn thuộc Ukraine nhưng quyền tài phán và quyền sử dụng (khai thác đất hiếm) sẽ thuộc Nga và Mỹ, với hợp đồng 100 năm.

3/ Về lợi ích của Mỹ và Châu Âu.

Lợi ích cho nước Mỹ có lẽ là hợp đồng khai thác khoáng sản (50 % thuộc Mỹ). Trữ lượng khoáng sản khu vực miền đông Ukraine được đánh giá khoảng 5 % trữ lượng thế giới. Tất cả trị giá trên 10.000 tỉ đô la.

Ngoài ra còn có mục đích cá nhân của tổng thống Trump là giải Nobel Hòa bình. Đây là một động lực mạnh thúc đẩy ê kíp của tổng thống Trump tìm kiếm một hiệp ước hòa bình.

Nhiều người đã đề cập giải pháp "Triều Tiên", như trên tờ WSJ đã nói hôm kia.

Giải pháp Triều Tiên là các hai bên ngừng bắn. Lằn ranh vĩ tuyến 38 là lằn ranh phân chia ảnh hưởng quân sự. Phe Triều tiên gồm Liên Xô và Trung Quốc. Phe Nam Hàn gồm Đồng minh do Mỹ dẫn đầu, thành lập theo một Nghị quyết của Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc. Trên thực tế đến nay các bên vẫn còn trong "tình trạng chiến tranh". Triều Tiên vẫn chưa ký bất kỳ một hiệp ước hòa bình nào hết cả. Các nước tham gia, như Trung Quốc và Nga (quốc gia kế thừa Liên Xô) đã ký hiệp ước hòa bình riêng rẽ với các quốc gia khác (như Nam Hàn, Mỹ và các nước thuộc Đồng minh).

Theo tôi giải pháp Triều Tuên chỉ là giải pháp "đình chiến", mang tính cách giai đoạn, tạm bợ. Chắc chắn Nga, Ukraine và cả các nước NATO đều không đồng ý.

Khó khăn để ký kết một hiệp ước hòa bình giữa Ukraine và Nga là vấn đề lãnh thổ (và việc cam kết bảo vệ an ninh cho Ukraine). Thực tế cho thấy quân và dân chúng Ukraine rất can đảm và anh hùng nhưng phải nhìn nhận là họ không thể tái chinh phục lại lãnh thổ bằng vũ lực. Việc tiếp tục chiến tranh có thể làm Ukraine thiệt hại nhiều hơn nữa, về nhân mạng, về mức độ tàn phá ở các đô thị, ngay cả lãnh thổ cũng có thể mất thêm nữa cho Nga.

Vì vậy hôm 11.08 tôi đề nghị một giải pháp có thể thỏa mãn cho tất cả các bên, trước ngày Trump và Putin gặp mặt. Nga được lãnh thổ mà Zelensky không vi phạm Hiến pháp Ukraine...

TRƯƠNG NHÂN TUẤN 19.08.2025