Nguyễn Đắc Kiên - Ba câu chuyện một vấn đề

Dù đã đoán trước rằng sẽ có kết cục này, nhưng không hiểu sao khi đọc tin bà Nguyễn Bích Quy bị khởi tố ở vụ trường Gateway tôi vẫn thấy lặng người. 

Bất công không chừa ai cả, nhất là với những người yếu thế trong xã hội.

“Hôm nay bạn ngoảnh mặt với bất công của người khác, ngày mai bất công sẽ tìm đến với bạn." 

Có thể ai đó sẽ nói như vậy, nhưng nói thật: tôi không tin. Và tôi thậm chí còn tin rằng, nhiều người khác dù không nói ra nhưng họ cũng ngấm ngầm không tin giống như tôi, và họ sẽ công khai hay ngấm ngầm hành động dựa vào châm ngôn “không tin” này.

Cái sự nhân quả, báo ứng trong cuộc đời này chẳng bao giờ thẳng đuột để ta có thể dễ dàng nhận ra như thế. Mà ngược lại nó thường xuyên đi theo những đường lòng vòng, rắc rối và vi tế đến nỗi hầu như trong cuộc đời mình con người chẳng thể nào nhận rõ sự hiện diện của nó. 

Hôm nay, Thủ tướng Malaysia Mahathir Mohamad thăm Việt Nam. Tôi từng ngưỡng mộ ông như một người làm nên công cuộc hiện đại hóa Malaysia thành công, nhưng kể từ khi ông quay trở lại nắm quyền, với những phát ngôn và hành động đặt lợi ích dân tộc lên trên hết thảy mọi thứ, kể cả có phải bắt tay, thỏa hiệp hay thậm chí cổ súy cho những thế lực man rợ, hắc ám phản nhân loại, thì tôi lại bắt đầu thấy kinh tởm ông.

Kẻ nhân danh lợi ích dân tộc mà bất chấp tất cả thì cũng tồi bại chẳng khác gì những kẻ bất chấp tất cả vì lợi ích cá nhân hay tổ chức, những kẻ đó, dưới mắt tôi, bất kể tuổi tác và địa vị ra sao, chỉ là một thứ rác rưởi đáng kinh tởm.

Với những vấn đề như cháy rừng Amazon, hay thủy điện sông Mêkông, rõ ràng ta không thể chỉ biện minh trên cơ sở lợi ích quốc gia dân tộc. 

Nhờ khoa học công nghệ con người ngày càng mạnh, nhưng vấn đề là sức mạnh vật chất của con người lại không đi cùng với sự trưởng thành về mặt đạo đức. 

Đáng ra, ở nơi nào luật pháp còn vắng bóng thì đạo đức phải như nước tràn ngay vào để khỏa lấp, nhưng đạo đức trong thế giới đương đại của chúng ta dường như lại là dòng nước chậm, nó đang để lại quá nhiều khoảng trống.

Hôm qua, 26/8/2019, tại Trùng Khánh (Trung Quốc), Daniel McNamara, phó chủ tịch cấp cao của NCLG (Network and Custom Logic Group) thuộc Intel Corporation, đã “cảm ơn chính phủ Trung Quốc và các công ty đại lục đã đưa hoạt động kinh doanh của Intel lên một tầm cao mới.” 

Intel đang hợp tác với China Mobile và China Telecom – hai trong số ba nhà khai thác viễn thông nhà nước của Trung Quốc – cung cấp công nghệ nhận dạng khuôn mặt cho các công ty này. 

Đứng trên lợi ích của công ty, Intel có lý do để cảm ơn và thắt chặt hơn quan hệ với các đối tác Trung Quốc, nhưng một câu hỏi đạo đức đặt ra là: sẽ ra sao nếu công nghệ Intel và các công ty khác đang cung cấp được sử dụng cho các mục tiêu vi phạm nhân quyền, giám sát, cầm tù, thậm chí bức hại người dân? 

Intel hay bất kỳ công ty hay cá nhân nào khác liệu có thể dửng dưng mà nói: Không, chúng tôi vô can, chúng tôi chỉ đơn thuần cung cấp sản phẩm dịch vụ, giống như các nhà sản xuất vũ khí không phải chịu trách nhiệm về cách người ta sử dụng súng đạn họ bán ra, chúng tôi không phải chịu trách nhiệm về cách người ta sử dụng sản phẩm dịch vụ của mình?

Không. 

Sự khác biệt ở đây là có thể ngay từ đầu (hay ít ra là đến bây giờ) Intel (và cũng đúng cho các công ty hay cá nhân khác, ở Trung Quốc, Việt Nam hay bất kỳ nơi nào khác trên thế giới) đã thấy rõ mục đích phi nhân của công nghệ giám sát đang (hoặc sẽ) được sử dụng, như thế, nếu tiếp tục hợp tác vì lợi ích của công ty, công ty sẽ phải chịu trách nhiệm đạo đức vì sự vi phạm nhân quyền đối với các sản phẩm dịch vụ mà đơn vị cung cấp.

Đó tất nhiên là câu chuyện lý thuyết (của bọn trẻ con, một đứa trẻ 8 tuổi chẳng hạn; hoặc của những kẻ vô công rỗi nghề như nhà thơ hay triết gia chẳng hạn), còn thực tiễn chúng ta có thể thấy Intel hay bất kỳ công ty nào khác có thể chẳng bao giờ đặt ra những câu hỏi tương tự, hoặc họ có biết và chỉ đơn giản là phớt lờ chúng, công ty sẽ tiếp tục ăn nên làm ra, tiếp tục thu những khoản lợi nhuận kếch xù, như thể cái sự nhân quả ở đời chưa hay thậm chí không bao giờ tồn tại vậy.

Nhưng, may mắn là mọi sự không bao giờ tồi tệ đến thế, kỳ cùng bao giờ con người ta cũng vẫn hướng đến đạo đức và hành động đạo đức, không phải vì họ e sợ những cái gọi là nhân quả, báo ứng (một cách diễn giải tôi cho rằng quá đơn giản và dễ dãi), mà vì "mệnh lệnh đạo đức"* tự thân của họ, vì sự trân trọng phẩm giá của chính họ và tha nhân. 

NGUYỄN ĐẮC KIÊN 27.08.2019

(*) "Mệnh lệnh đạo đức": chữ của I.Kant.